Trăm năm thăng trầm Trường đua Phú Thọ

Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng khu vực quận 11 vừa khởi công 5 đường kết nối các tuyến Lê Đại Hành, Lý Thường Kiệt, Lữ Gia, Ba Tháng Hai, bao quanh khu vực hơn 48 ha, tức rộng gấp 4,8 lần Công viên Tao Đàn hoặc tương đương 67 sân bóng đá chuẩn FIFA. Nơi này là Trường đua Phú Thọ xưa gắn với môn thể thao đua ngựa nổi tiếng một thời ở thành phố.

Đua ngựa vốn là môn thể thao quý tộc và du nhập vào Sài Gòn theo dấu chân của người Pháp. Năm 1893, nhóm người Pháp lập Hội đua ngựa Sài Gòn và xây trường đua nhỏ (Vườn Bà Lớn) ở góc ngã tư đường Verdun với Le grand de la Liraye (nay là đường Cách Mạng Tháng Tám - Điện Biên Phủ, quận 3). Ban đầu, các cuộc đua tổ chức tại những bãi đất trống, đơn giản với ít ngựa và số lượng đợt đua hạn chế, bó hẹp trong nhóm binh lính Pháp.

Để đua ngựa thành môn thể thao kinh doanh phải hơn một thập kỷ sau, khi năm 1906, thương gia người Pháp Jean Duclos đến Việt Nam. Nắm bắt thói quen mê cá cược của một bộ phận người dân, ông mang 8 ngựa giống từ Arập sang và xây trường đua ở Phú Thọ Hòa thuộc vùng Sài Gòn – Chợ Lớn. Đây là trường đua thương mại đầu tiên và chủ yếu giới thượng lưu tham gia.

Chỉ trong nửa năm, trường đua của Duclos tổ chức gần 200 cuộc đua giúp ông hốt bạc. Điều này thúc giục Hội đua ngựa Sài Gòn phối hợp với thương gia người Pháp khác tên Monpetzat mua khu đất nghĩa địa rộng 48 ha ở Phú Thọ (nay được bao bọc bởi các tuyến đường Lê Đại Hành, Lý Thường Kiệt, quận 11 ngày nay) xây trường đua kinh doanh.

Năm 1932, nhóm này cho di dời hài cốt sang nơi khác để cải táng, vay tiền Ngân hàng Đông Dương làm kinh phí xây dựng. Sau 4 năm, Trường đua Phú Thọ khánh thành, được xếp hạng là một trong những trường đua lớn nhất nhì châu Á. Đường đua có cự ly từ 800-3.000 m. Vào những ngày tổ chức thi tài, người Sài Gòn và khắp Nam Kỳ lục tỉnh nô nức đến xem nghẹt cứng khán đài.

Trường đua hoạt động vài năm gặp binh biến khi quân đội Nhật kiểm soát Đông Dương và hiện diện ở Sài Gòn từ năm 1940-1945. Địa điểm này bị quân đội chiếm đóng, ngựa bị tịch thu. Nhiều năm sau đó, hoạt động thương mại trường đua đình đốn. Sau năm 1954, trường đua được chính quyền Việt Nam Cộng hòa khôi phục, sôi nổi trở lại.

Những năm 1960, trường đua nuôi dưỡng và chăm sóc khoảng gần 200 ngựa đua, song không đủ đáp ứng nhu cầu của người dân. Do đó, đơn vị quản lý phải thuê thêm ngựa kéo xe bên ngoài để duy trì đủ số lượng tham gia thi đấu.

Sau năm 1975, đua ngựa tạm ngưng. Các công trình ở sân Phú Thọ dùng làm cơ sở đào tạo cán bộ, huấn luận viên thể thao của TP HCM. Năm 1989 trường đua được hồi phục, mang tên Câu lạc bộ thể thao Phú Thọ, với hơn 600 ngựa đua và 70 tay nài. Thời điểm này, các phương tiện kỹ thuật và tiện nghi phục vụ đua ngựa còn thiếu, hệ thống cá cược đơn giản.

14 năm sau, thành phố cho phép câu lạc bộ kết hợp Công ty Thiên Mã theo phương thức hợp đồng hợp tác kinh doanh trong 7 năm. Doanh nghiệp đầu tư 1,55 triệu USD nâng cấp cơ sở hạ tầng. Bên cạnh ngựa cỏ trong nước, Thiên Mã nhập 40 ngựa từ Australia. Tổng số ngựa của câu lạc bộ khoảng 850 con. Hoạt động đua ngựa và cá cược vào hai ngày cuối tuần thu hút cả người nước ngoài.

Kết thúc hợp đồng, tháng 6/2011, TP HCM không chấp thuận hai bên tiếp tục liên doanh, trường đua đóng cửa để xây dựng Trung tâm huấn luyện và thi đấu thể thao thành tích cao phục vụ SEA Games 22.

Sau gần 100 năm, dấu tích trường đua còn sót lại ở phía cổng vào từ đường Lê Đại Hành. Tại đây dãy khán đài còn nguyên vẹn, tầng trên là nơi ăn ở của vận động viên. Mặt đường cho ngựa chạy khi xưa giờ thay thế bằng cụm sân bóng đá cỏ nhân tạo, tennis, bóng rổ. Sân đua hình bầu dục được rào tôn để chuẩn bị mở đường, chia trường đua thành 6 phân khu nhỏ.

Ông Nguyễn Trần Bình, Chủ tịch UBND quận 11, cho biết việc khôi phục hoạt động đua ngựa ở sân hiện không khả thi. Vì vậy khu vực này quy hoạch mở rộng đường và công trình công cộng. Năm tuyến đường mở xuyên qua sân đua được thành phố tính toán kỹ lưỡng để khai thác tối đa quỹ đất chứ không phải chia nhỏ diện tích công trình lịch sử.

Sau khi các đường hoàn thành vào năm sau, quận xây các khu phức hợp văn hoá, giải trí, thể thao với hai công viên, quảng trình rộng 7.000-65.000 m2, một trường THPT, trung tâm biểu diễn văn nghệ, rạp xiếc. Ngoài ra, nơi đây còn có các khu nhà ở, tập luyện cho vận động viên, huấn luyện viên để phục vụ cho chương trình thể thao thành tích cao.

Theo ông Bình, khu vực này sẽ không xây dựng công trình nhà cao tầng hay chung cư nên không gây áp lực hạ tầng đô thị, giao thông. Các công trình trong trường đua sẽ được tính toán dựa trên nhu cầu thực tế của người dân.

KTS Khương Văn Mười, nguyên phó chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, cho hay với diện tích rộng tới 48 ha, lại là mặt phẳng sẽ rất thuận lợi xây dựng các công trình mới. TP HCM đang phát triển mô hình đô thị đa trung tâm, giãn dân ra khỏi nội đô và để người dân thụ hưởng tiện ích tại chỗ. Vì vậy khu vực trường đua sau khi chuyển đổi một phần công năng nên ưu tiên phát trỉển công trình dân sinh phục vụ người dân xung quanh.