Cần cơ chế đặc biệt để doanh nghiệp Việt Nam làm chủ công nghệ đường sắt

Sáng 10/3, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo Luật Đường sắt sửa đổi. Thứ trưởng Xây dựng Nguyễn Danh Huy nhấn mạnh rằng Nhà nước cần có cơ chế thúc đẩy doanh nghiệp đầu đàn trong lĩnh vực đường sắt để từng bước làm chủ công nghệ. Ông dẫn chứng việc Trung Quốc đã chi 20 tỷ USD trong 10 năm để vươn lên dẫn đầu thế giới về công nghệ đường sắt.

Theo dự thảo Luật, một số sản phẩm công nghiệp đường sắt thuộc Danh mục công nghệ cao sẽ được ưu tiên đầu tư. Các dự án có gói thầu quốc tế phải yêu cầu nhà thầu nước ngoài chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực cho đối tác Việt Nam. Nhà thầu và chủ đầu tư các dự án đường sắt cũng phải ưu tiên sử dụng sản phẩm, hàng hóa trong nước khi có thể. Điều này nhằm tạo điều kiện thu hút tối đa nguồn lực đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt và hình thành thị trường đủ lớn cho các ngành công nghiệp phụ trợ.

Thứ trưởng Huy cho biết phát triển công nghiệp đường sắt đòi hỏi nguồn vốn lớn. Việc bổ sung quy định trong Luật sẽ đảm bảo thị trường đầu ra cho các doanh nghiệp tiên phong, giúp họ yên tâm đầu tư phát triển. Đây cũng là cách thể chế hóa chủ trương của Bộ Chính trị tại Nghị quyết số 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Thứ trưởng Huy cũng thông tin, Việt Nam đã làm chủ được nhiều công nghệ xây dựng đường sắt cơ bản như tà vẹt, cầu dây văng, hầm dài và tuy-len. Hiện có 7 liên doanh trong và ngoài nước sẵn sàng tham gia phát triển ngành đường sắt. Mục tiêu đến năm 2035, Việt Nam tự chủ hoàn toàn về công nghiệp xây dựng đường sắt.

Ông nhấn mạnh, để tiếp nhận và sản xuất thành công các sản phẩm như đầu máy, toa xe, cần tạo ra thị trường đủ lớn và có cơ chế đảm bảo đầu ra. "Quan trọng nhất là Quốc hội cho phép Chính phủ giao nhiệm vụ và đặt hàng, tạo điều kiện cho doanh nghiệp đầu đàn do Chính phủ lựa chọn, đảm bảo thị trường đầu ra, khi đó các doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư", ông Huy nói.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhận định, đường sắt Việt Nam chậm phát triển do thiếu nguồn lực đầu tư và chưa được quan tâm đúng mức. Ông chỉ ra rằng sau 50 năm thống nhất đất nước, tốc độ tàu hỏa vẫn không thay đổi. Các tuyến đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP HCM mất đến 10 năm để hoàn thiện, với nhiều thay đổi kết cấu liên tục do nguồn lực hạn chế.

Vì vậy trong lần sửa đổi này, ông Mẫn yêu cầu cơ quan soạn thảo xây dựng cơ chế bứt phá công nghệ xây dựng và vận hành đường sắt, đặc biệt là đường sắt tốc độ cao và metro. Ông đề xuất học hỏi kinh nghiệm từ Trung Quốc, khuyến khích doanh nghiệp hợp tác với viện nghiên cứu và trường đại học để nâng cao năng lực nội địa.

Dự án Luật Đường sắt sửa đổi dự kiến sẽ được trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp tháng 5.