Doanh nghiệp FDI: Lỗ giả, lỗ thật?

Báo cáo mới đây của Bộ Tài chính cho thấy, có đến 55% tổng số doanh nghiệp FDI đang hoạt động trên cả nước đã báo lỗ trong năm 2019. Đáng chú ý, doanh thu của 55% doanh nghiệp FDI báo lỗ này được ghi nhận khoảng 846,8 nghìn tỷ đồng, tăng 12,7% so với cùng kỳ năm trước.

Theo thống kê của Bộ Tài chính, các nhóm ngành hai năm liền có số doanh nghiệp FDI lỗ trước và sau thuế tăng là sản xuất sắt, thép và kim loại khác; dầu khí, xăng dầu, nhiên liệu khí và sản phẩm hóa dầu; viễn thông, phần mềm.

Về doanh nghiệp FDI lỗ lũy kế nhiều năm trên báo cáo tài chính, Bộ Tài chính cho biết, đến hết năm 2019 có 14.822 doanh nghiệp FDI lỗ lũy kế, chiếm 66% doanh nghiệp báo cáo. Tổng giá trị lỗ lũy kế của các doanh nghiệp FDI trên báo cáo tài chính khoảng 520.700 tỷ đồng. Ngoài ra, số doanh nghiệp FDI lỗ mất vốn trong năm 2019 là 3.545 doanh nghiệp, tăng 24,2% cùng kỳ năm trước.

Bộ Tài chính nhận định, hiệu quả sử dụng tài sản sử dụng vốn đầu tư tại các doanh nghiệp FDI vẫn còn thấp, chưa phát huy được hết tiềm lực, các chỉ tiêu khả năng sinh lời của một số lĩnh vực vẫn còn âm; nộp ngân sách vẫn chưa tương xứng với những ưu đãi được hưởng, nhiều doanh nghiệp có số lỗ lớn và lỗ liên tục trong nhiều năm.

Theo đánh giá của Bộ Tài chính, năm 2018 và 2019, hai doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài lớn nhất trong nhóm ngành sản xuất sắt, thép và kim loại khác là Formosa Hà Tĩnh và Posco Yamoto Vina có tình hình tài chính không lành mạnh; kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh suy giảm, đóng góp vào ngân sách nhà nước rất hạn chế.

Bộ Tài chính cho biết, tổng tài sản của Formosa Hà Tĩnh hiện nay khoảng 286.800 tỷ đồng, vốn chủ sở hữu 100.814 tỷ đồng, lỗ lũy kế đến hết năm 2019 khoảng 25.380 tỷ đồng.

Trong năm 2019, doanh thu sản xuất kinh doanh, doanh thu từ hoạt động tài chính của Formosa Hà Tĩnh đạt  72.030 tỷ đồng, số lỗ trong năm hơn 11.500 tỷ đồng, số lỗ này gấp 4,2 lần cùng kỳ năm 2018. Số tiền nộp ngân sách năm 2019 của Formosa Hà Tĩnh là 51,6 tỷ đồng.

Công ty cổ phần thép Posco Yamoto Vina (Bà Rịa - Vũng Tàu) cũng bị chỉ ra nhiều điểm hạn chế. Lỗ lũy kế của công ty này là hơn 8.900 tỷ đồng. Năm 2019, công ty này báo lỗ là 2.780 tỷ đồng, cao hơn mức lỗ 1.094 tỷ đồng của năm trước. Số nộp ngân sách năm 2019 là 41 tỷ đồng.

Bộ Tài chính cho rằng, mặc dù hai năm liền tình hình tài chính bị tác động do giá sắt, thép toàn cầu trong xu hướng giảm, tổng doanh thu của hai doanh nghiệp vẫn tăng từ 77.456 tỷ đồng lên 82.741 tỷ đồng, còn nộp ngân sách lại giảm từ 101 tỷ đồng xuống 92,6 tỷ đồng.

Theo Bộ Tài chính, đóng góp cho ngân sách nhà nước chưa tương xứng với những ưu đãi (đất đai, thuế,... ) dành cho những doanh nghiệp lớn này.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế - tài chính cấp cao Học viện Tài chính cho rằng, hiện tượng nhiều doanh nghiệp FDI luôn báo lỗ, thậm chí lỗ liên tục nhiều năm thậm chí có doanh nghiệp báo lỗ nếu tính ra đã hết cả vốn nhưng vẫn đầu tư, mở rộng sản xuất kinh doanh, doanh thu các năm đều tăng gây thất thoát, thiệt hại cho ngân sách nhà nước.

Theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, cần đặt ra vấn đề phân chia doanh nghiệp báo lỗ ra các loại khác nhau. "Có doanh nghiệp mới đưa vào sản xuất kinh doanh thì lỗ do hoạt động đầu tư chưa đạt mong muốn. Nhưng cũng có những doanh nghiệp báo lỗ mà cơ quan chức năng phải phân tích đầy đủ hơn, tránh hiện tượng chuyển giá", ông Thịnh nói.

Bộ Tài chính cũng thừa nhận, bên cạnh những tác động tích cực của dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, vẫn còn một số tồn tại, hạn chế như còn hiện tượng chuyển giá, trốn thuế ở một số doanh nghiệp FDI.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh nhận định, vấn đề chuyển giá của các doanh nghiệp FDI ngày càng khó kiểm soát. Bởi những doanh nghiệp này thường dùng những thủ thuật tinh vi, rất khó phát hiện và xử lý như nâng giá tài sản cố định khi góp vốn đầu tư.

Bên cạnh đó, nâng giá nguyên vật liệu nhập khẩu cho sản xuất của doanh nghiệp, dẫn đến doanh nghiệp kê khai lỗ và không nộp thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam; chuyển giá thông qua hình thức chuyển giao tài sản vô hình, thường là công nghệ, bí quyết kỹ thuật, bản quyền, nhãn mác, kỹ thuật quản lý, điều hành và quản trị doanh nghiệp…

Kiểm toán Nhà nước cũng vừa phát hiện ra một hình thức chuyển giá nữa là công ty FDI ở Việt Nam nhưng bán hàng công ty mẹ ở chính quốc giá thấp hơn giá thành; lỗ lũy kế qua nhiều năm trong khi quy mô hoạt động và doanh số của doanh nghiệp FDI vẫn ổn định, thậm chí tăng trưởng qua các năm; có lãi trong thời gian được miễn thuế, nhưng sau đó báo lỗ khi hết thời hạn miễn thuế…

Ông Nguyễn Đức Huy, Phó Chánh văn phòng, Tổng cục Thuế cho biết, trong thời gian tới, ngành thuế sẽ tiếp tục đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra đối với hoạt động chuyển giá, tập trung thanh tra, kiểm tra giá chuyển nhượng đối với các tập đoàn có nhiều doanh nghiệp thành viên; các ngành nghề có dấu hiệu rủi ro lớn về thuế do hành vi chuyển giá của doanh nghiệp liên kết, các doanh nghiệp đã và đang thực hiện tái cơ cấu, có khả năng lợi dụng chuyển giá để tránh thuế.

Ngoài ra, ngành thuế cũng sẽ tập trung thanh tra, kiểm tra các doanh nghiệp có giao dịch liên kết chiếm tỷ trọng lớn; các doanh nghiệp có giao dịch với các nước có thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp thấp hoặc không thu thuế thu nhập doanh nghiệp; các doanh nghiệp phát sinh các khoản vay nợ lớn với các bên liên kết ở nước ngoài...