Nam Sudan - 'thiên đường' để nhà đầu tư Trung Quốc, lái buôn Mỹ, doanh nhân Anh vơ vét tài nguyên, tiếp tay tham nhũng

Theo một báo cáo mới được được phát hành bởi Sentry, một nhóm điều tra của tổ chức phi lợi nhuận Enough Project, mạng lưới bao gồm một nhóm lái buôn vũ khí Mỹ, doanh nghiệp dầu mỏ Trung Quốc và đại gia kinh doanh Anh, đang trở thành những "lãnh chúa" ở một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới. Mạng lưới này đã nắm quyền lực và tích lũy tài sản cá nhân khổng lồ từ quỹ công của nhà nước.

Hơn 380.000 người chết vì chiến tranh

"Gần như mọi trường hợp cáo buộc tham nhũng hoặc tội phạm tài chính ở Nam Sudan được kiểm tra bởi The Sentry, đều liên quan đến một tập đoàn quốc tế, một ngân hàng đa quốc gia, hoặc một doanh nghiệp bất động sản cao cấp ở nước ngoài", báo cáo cho biết. 

Nam Sudan lần đầu tiên tách khỏi Sudan, để trở thành quốc gia mới nhất của thế giới vào năm 2011, sau nhiều thập niên đấu tranh và với sự ủng hộ mạnh mẽ của Hoa Kỳ cho cái được Washington gọi là "quyền độc lập". Nhưng nước này đã rơi vào một cuộc nội chiến từ năm 2013, sau khi Tổng thống Nam Sudan Salva Kiir và phó Tổng thống, Riek Machar, tách ra thành các phe phái đối địch tranh giành quyền lực.

Tất cả các bên trong cuộc nội chiến, bao gồm các lực lượng chính phủ và dân quân, đóng vai trò là ủy viên của họ, đã bị buộc tội giết người hàng loạt, hãm hiếp và các tội ác chiến tranh khác.

Người dân Nam Sudan chỉ có thể biểu tình, kêu gọi ngừng nội chiến. (Ảnh: Getty).

Ước tính 383.000 người đã chết vì chiến tranh, và gần 2,5 triệu người tị nạn đã trốn sang các nước láng giềng, để thoát khỏi bạo lực. Nhiều năm bạo lực và bất ổn đã khiến Nam Sudan lao vào cuộc khủng hoảng nhân quyền tồi tệ nhất thế giới. 

Mặc dù vẫn là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới, các "lãnh chúa" cầm quyền của Nam Sudan đã tích trữ được khối tài sản đáng kể trong và ngoài nước. Theo báo cáo của Sentry, đã có hàng chục triệu đô la được "rửa sạch" qua một số giao dịch ngân hàng.

Trang Foreign Policy dẫn lời JR Mailey, Giám đốc điều tra tại Sentry, cho biết: "Nếu đất nước này bị tấn công bởi các quan chức quân sự và chính trị gia, thì những công ty và ngân hàng quốc tế sẽ là người lái xe giúp họ đào thoát".

Dấu ấn chính trị và tài chính của Trung Quốc tại Nam Sudan

Tổng thống Kiir được xem là đứng đầu của một mạng lưới tham nhũng lan rộng khắp đất nước, được mạo danh dưới lớp vỏ của các tập đoàn và công ty bình phong. Sentry đã theo dõi hơn một chục công ty đến từ 13 quốc gia khác nhau, bao gồm Trung Quốc, Kenya và Úc, nơi các thành viên của gia đình ông Kiir đang là cổ đông hoặc giám đốc. 

Cụ thể, 3 nhà đầu tư Trung Quốc vào năm 2016, đã hợp tác thành lập một công ty với cô con gái 19 tuổi của ông Kiir, để có được giấy phép khai thác ở các khu vực giàu khoáng sản của Nam Sudan. Vài tuần sau khi họ có được giấy phép, quân đội của chính phủ đã di tản hàng ngàn người trong vùng khai thác bằng hình thức bạo lực. Các chi tiết của các "giao dịch" xung quanh giấy phép này đã không được chính phủ Nam Sudan công bố.

Dân quân túc trực nghiêm ngặt tại các khu khai thác dầu mà doanh nghiệp Trung Quốc phối hợp cùng quan chức. (Ảnh: New York Times).

Công ty điều hành dầu mỏ Dar chủ yếu do 2 tập đoàn dầu khí nhà nước từ Trung Quốc và Malaysia điều hành, đã hỗ trợ vật chất cho các dân quân thân chính phủ tổ chức các chiến dịch tấn công vào dân thường và các điểm hoạt động của Liên Hợp Quốc. Có lần, Dar Oil cũng đã chi trả một hóa đơn khách sạn trị giá 686.000 USD cho Bộ trưởng dầu mỏ của Nam Sudan lúc bấy giờ, Ezekiel Lol Gatkuoth. Về sau, Gatkuoth đã bị sa thải vào tháng 6, do các cáo buộc tham nhũng.

Báo cáo đã làm sáng tỏ quy mô tham nhũng ở Nam Sudan, một quốc gia giàu dầu mỏ đã bị xung đột dân sự trong hơn 5 năm qua. Nó cũng cung cấp một bức tranh chi tiết về cách Trung Quốc mở rộng dấu ấn chính trị và tài chính của mình ở châu Phi, liên hợp với các dịch vụ an ninh và dân quân Nam Sudan. 

Lái buôn Mỹ, doanh nhân Anh tiếp tay cho tham nhũng

Phân tích thêm bản báo cáo, tờ New York Times còn phát hiện ra các nhà tư bản nước khác cũng lập liên doanh với quan chức chính phủ hoặc thủ lĩnh quân đội ở Nam Sudan. Đầu năm 2018, lái buôn vũ khí Mỹ - Ara Dolarian, tìm cách bán số vũ khí trị giá hơn 43 triệu USD cho lãnh đạo một nhóm vũ trang đối lập ở Nam Sudan, thông qua một công ty có trụ sở tại Kenya.

Theo Bộ Tư pháp Mỹ, thương vụ này mãi đến tháng 5 vừa qua mới đổ bể, khi Dolarian bị chính quyền Mỹ bắt giữ vì tội rửa tiền, môi giới trái phép buôn bán vũ khí và đạn dược quân sự.

Trẻ em được sử dụng như các xạ thủ trong cuộc chiến phi nghĩa tại Nam Sudan. (Ảnh: BBC).

Trước đó, vào năm 2015, hai doanh nhân người Anh là Abdelkarim Mohamed và Dawd Rife thành lập công ty dầu mỏ với một vị tướng cấp cao của Nam Sudan. Vị tướng này bị buộc tội sử dụng trẻ em làm binh lính.

Cả Mohamed và Rife đều cổ đông lớn của Ngân hàng Tín dụng Quốc gia Nam Sudan, được thành lập vào năm 2013. Đáng chú ý, Cựu Tổng giám đốc IMF Dominique Strauss-Kahn từng đích thân tham dự lễ cắt băng khánh thành ngân hàng này.

Tổ chức The Sentry kêu gọi chính phủ Mỹ, Liên minh châu Âu và các nước mở chiến dịch trấn áp những ngân hàng và nhà đầu tư nhúng tay vào các hoạt động tham nhũng ở Nam Sudan.

Tổ chức này cho rằng cần cấm túc thành viên gia đình các quan chức và lãnh đạo quân đội Nam Sudan. Biện pháp được đề ra là ngăn chặn họ tiếp cận với các tài sản xa xỉ và bất động sản mà họ sở hữu ở nước ngoài, thúc đẩy các nỗ lực chống lại việc rửa tiền.

"Các nhà lãnh đạo chính trị ở Nam Sudan không hành động một mình. Họ cần ngân hàng để chuyển tiền ra nước ngoài, cần đối tác kinh doanh. Chúng tôi phát hiện rất nhiều doanh nghiệp nước ngoài sẵn sàng làm điều đó ở Nam Sudan", chuyên gia Mailey của The Sentry nhấn mạnh.