Xem ngay: Bản đồ quy hoạch TP HCM
Quận 1 là quận trung tâm của TP HCM. Đây là nơi đặt trụ sở UBND TP HCM và nhiều cơ quan quan ngoại giao nước ngoài. Đây được coi là nơi sầm uất và có mức sống cao nhất của thành phố về mọi phương diện.
Phía đông, quận 1 giáp TP Thủ Đức với ranh giới là sông Sài Gòn; phía tây giáp quận 3 và quận 5; phía nam giáp quận 4 với ranh giới là rạch Bến Nghé; phía bắc giáp các quận Bình Thạnh và Phú Nhuận với ranh giới là kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè.
Tổng diện tích quận 1 là 771,27 ha. Quận này gồm có 10 đơn vị hành chính cấp phường gồm: phường Bến Nghé, Bến Thành, Cô Giang, Cầu Kho, Cầu Ông Lãnh, Đa Kao, Nguyễn Cư Trinh, Nguyễn Thái Bình, Phạm Ngũ Lão, Tân Định.
Về quy hoạch, ngày 18/12/1998, UBND TP HCM đã ban hành quyết định 6790/QĐ-UB-QLĐT phê duyệt đồ án điều chỉnh quy hoạch chung xây dựng quận 1 đến năm 2020. Quy hoạch này vẫn có giá trị cho tới khi quy hoạch mới được lập, công bố.
Theo quyết định số 6790, mục tiêu của điều chỉnh quy hoạch chung quận 1 là nhằm khai thác có hiệu quả hơn quỹ đất hiện có, chuyển đổi chức năng sử dụng đất đai được nhiều hơn vào chức năng dân dụng, tăng thêm diện tích cho giao thông, công trình phúc lợi công cộng và công viên cây xanh.
Cơ cấu sử dụng đất đến năm 2020 của quận 1 gồm: đất khu ở (hiện hữu cải tạo và xây dựng mới) là 255,14 ha tương ứng với 33%; đất công trình công cộng (cấp quận, thành phố, trung ương) là 77,00 ha tương ứng với 9.8%; đất thương mại dịch vụ - Tài chính - giao dịch quốc tế là 80,00ha với 10,37%.
Về định hướng phát triển không gian, quận 1 được xem là khu Trung tâm chính của thành phố, khu vực tập trung nhiều công trình cao tầng mang tính chất bộ mặt đô thị của thành phố, chủ yếu được bố trí tại khu vực các trục đường: Nguyễn Huệ, Lê Lợi, Đồng Khởi, Hàm Nghi, Tôn Đức Thắng, Lê Duẩn và đường Trần Hưng đạo.
Khu vực dân cư ở phía Nam và phía Tây - Bắc của quận chủ yếu thấp tầng, được cải tạo, chỉnh trang là chính. Riêng với khu nhà ổ chuột và ven kênh rạch, một số diện tích được giải tỏa di dời và xây chen các cụm nhà ở cao 5-7 tầng.
Quận 1 gồm các khu chức năng chính gồm Khu vực trung tâm, các khu dân cư, khu công nghiệp - kho tàng.
Trong đó, khu vực trung tâm chia làm 2 khu chính: khu trung tâm thương mại - dịch vụ và trung tâm tài chán - giao dịch quốc tế (tập trung khu vực đường Lê Thánh Tôn đến Tôn Đức Thắng, Nguyễn Thị Minh Khai, Nguyễn Thị Nghĩa, Nguyễn Thái Học và chủ yếu đọc các trục đường Nguyễn Huệ - Lê Lợi - Hàm Nghi - Đồng Khởi) và khu trung tâm hành chánh - công trình công cộng cấp thành phố và quận (tập trung ở khu vực từ đường Lê Thánh Tôn đến đường Điện Biên Phủ, chủ yếu dọc đường Lê Duẩn).
Các khu dân cư chia làm 3 khu: Khu 1 gồm phường Tân Định, phường Đa Kao (diện tích 161,5ha); Khu 2 gồm các phường Cầu Ông Lãnh , phường Cô Giang, phường Cầu Kho (diện tích 84,77ha); Khu 3 gồm các phường Phạm Ngũ Lão, phường Nguyễn Cư Trinh (diện tích 125ha). Mật độ xây dựng chung cho các khu ở từ 42-50%.