Giải ngân vốn đầu tư công: Phải làm gì nếu xảy ra tình trạng thiếu vốn?

Đầu tư là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng. Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương cho biết bước sang năm 2024, yêu cầu về các động lực thúc đẩy tăng trưởng tăng mạnh hơn, nhanh hơn, trong đó có đầu tư công. Do đó, ngay từ đầu năm, Thủ tướng Chính phủ đã có chỉ đạo hết sức quyết liệt về tăng cường các giải pháp để thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công.

Để hiểu rõ hơn "bức tranh" về giải ngân vốn đầu tư công cũng như những giải pháp sẽ được triển khai trong thời gian tới, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương đã chia sẻ với giới báo chí về tình hình giải ngân vốn đầu tư công những tháng đầu năm 2024.

- Thưa thứ trưởng, năm 2024 là một năm nhiệm vụ giải ngân vốn đầu tư công được đánh giá là khá nặng nề khi lượng vốn rất cao. Ông đánh giá như thế nào về "bức tranh" giải ngân vốn đầu tư công năm nay?

Thứ trưởng Trần Quốc Phương: Đầu tư là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng. Trong đầu tư, chúng ta luôn quan tâm đến một khía cạnh là đầu tư công bởi đây là phần chi tiêu của Chính phủ, có thể chủ động về mặt chính sách để thúc đẩy tăng trưởng. Đầu tư công cũng có tác động lan tỏa tới sự phát triển của các lĩnh vực khác trong ngành kinh tế.

Đầu tư công trong những năm vừa qua được Chính phủ rất quan tâm và đã có những hành động cụ thể trong chỉ đạo điều hành thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công. Kết quả cho thấy trong những năm gần đây, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công liên tục được cải thiện. Nhất là năm 2023, một năm đặc biệt với số vốn giải ngân đầu tư công rất lớn, tỷ lệ chúng ta đạt gần 95%. Đây là con số hết sức ấn tượng, chúng ta có thể hài lòng so với mục tiêu đã đề ra.

4 tháng đầu năm nay, chúng ta cũng đã giải ngân được một lượng vốn khá lớn, hơn 115.900 tỷ đồng và đạt tỷ lệ hơn 16,41%, so với tỷ lệ của cùng kỳ năm ngoái thì cao hơn rất nhiều (năm ngoái đạt hơn 10%), cao hơn cả về số tương đối và số tuyệt đối.

Câu chuyện thú vị ở đây là con số tuyệt đối bởi lẽ năm 2023 là năm có lượng vốn đầu tư công cao nhất từ trước đến nay. Và năm 2024, con số thấp hơn một chút bởi chúng ta đã kết thúc Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội nên lượng vốn để giải ngân trong năm 2024 thấp hơn khoảng gần 100.000 tỷ đồng.

Thế nhưng điểm đặc biệt ở 3 tháng đầu năm là số tuyệt đối giải ngân đầu tư công lại cao hơn cùng kỳ năm ngoái. Có lẽ để đánh giá các nguyên nhân dẫn đến kết quả này, có thể thấy rằng các giải pháp mà Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã đề ra phát huy hiệu quả thiết thực, có ý nghĩa rất lớn trong thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công.

- Thứ trưởng có thể nói rõ về những giải pháp mà Chính phủ cũng như các địa phương đã phối hợp nhịp nhàng thực hiện để đạt được kết quả trên?

Thứ trưởng Trần Quốc Phương: Chúng ta có thể thấy các giải pháp toàn diện trên tất cả các lĩnh vực. Đầu tiên phải kể đến khâu thể chế. Chúng ta có rất nhiều cải cách, đổi mới trong thể chế, đặc biệt là có những cơ chế mới, cơ chế đặc thù, trình các cấp có thẩm quyền, trình Quốc hội ban hành trong thời gian qua, áp dụng cho các dự án quy mô lớn, dự án quan trọng.

Thứ hai là công tác chỉ đạo điều hành. Phải nói rằng các giải pháp trong chỉ đạo điều hành trong những năm vừa qua mà Chính phủ áp dụng và triển khai hết sức quyết liệt. Từ 5 tổ công tác đôn đốc giải ngân đã trở thành 26 tổ, do các bộ trưởng, thành viên Chính phủ làm tổ trưởng để đôn đốc tất cả các giải pháp, trong đó có đầu tư công.

Ngoài ra, có rất nhiều nghị quyết, chỉ đạo, chỉ thị của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ để tổ chức triển khai đồng bộ các giải pháp trong chỉ đạo điều hành.

Thứ ba là các giải pháp, trong đó tôi cho rằng giải pháp quan trọng nhất chính là sự tự giác, sự quyết liệt ở các đơn vị tổ chức, các bộ, ngành, địa phương trong việc tổ chức triển khai thi công các công trình.

Hầu như tất cả những trở ngại thông thường đối với các công trường thi công đều có những giải pháp để vượt qua, để làm sao thi công nhanh nhất, tốt nhất và đạt khối lượng cao nhất, từ đó mức vốn giải ngân sẽ tăng theo. Đây là một yếu tố hết sức quan trọng.

Cuối cùng là các giải pháp về mặt phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan, giữa Trung ương và địa phương trong việc xử lý các tình huống. Trong đầu tư công có vô vàn các tình huống phát sinh trong quá trình thực hiện như điều chỉnh dự án, thay đổi các cơ chế chính sách hay các giải pháp.

Rõ ràng, một cơ quan không làm được mà phải có sự phối hợp nhịp nhàng từ Trung ương đến địa phương. Và mỗi một giải pháp hiện nay, mỗi một thay đổi điều chỉnh đều có những quy định cụ thể, rõ ràng và phải thực hiện các quy trình đó. Điều quan trọng nhất là phải nhanh thì chúng ta mới có thể làm cho quá trình đầu tư công không bị ngắt quãng.

Đó là những gì mà chúng ta có thể nhìn lại một cách sơ bộ kết quả giải ngân vốn đầu tư công trong 4 tháng đầu năm 2024 và một số các đánh giá về hiệu quả của các giải pháp.

- Mục tiêu năm nay là tỷ lệ giải ngân 95%, dù chúng ta đã có kinh nghiệm thành công từ năm trước nhưng vẫn là một con số thách thức. Giải pháp nào sẽ được triển khai trong thời gian tới và sẽ có những giải pháp đặc thù nào, thưa Thứ trưởng?

Thứ trưởng Trần Quốc Phương: Trong các báo cáo trình Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư luôn tổng kết nguyên nhân bài học kinh nghiệm rút ra để có những hành động, những giải pháp tiếp theo trong thời gian tới. Rõ ràng trong giải ngân vốn đầu tư công, chúng ta có rất nhiều bài học kinh nghiệm để có thể dễ dàng phát huy trong thời gian tới.

Tôi cho rằng 4 giải pháp mà chúng ta vừa điểm qua về hiệu quả thì trong năm 2024 cần nhấn mạnh và nâng tầm lên cao hơn, hiệu quả hơn, để có thể phấn đấu các mục tiêu mà chúng ta đã đề ra như giải ngân hơn 95% tổng vốn đầu tư công năm nay.

Tại thời điểm hiện nay, với cá nhân tôi, cảm xúc về đầu tư công đang đan xen giữa 2 việc là nỗ lực phấn đấu để đạt được mục tiêu đã đề ra 95% và việc hiểu rằng đây là một nhiệm vụ khó khăn.

Mặc dù chúng ta đã có rất nhiều bài học kinh nghiệm nhưng rõ ràng, để đạt được mục tiêu giải ngân hết vốn đầu tư công thì ngoài 4 giải pháp mà chúng ta đã thực hiện và phát huy tốt hơn, phải nhấn thêm một giải pháp nữa là vấn đề xử lý các tình huống phát sinh đối với các dự án, đặc biệt là các dự án lớn.

Hiện nay, Quốc hội đã có đoàn giám sát tối cao về tình hình triển khai các dự án quan trọng của quốc gia do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư, đó là những dự án quy mô rất lớn, lượng vốn đầu tư đổ vào rất nhiều.

Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, không tránh khỏi những tình huống phát sinh từ khâu giải phóng mặt bằng, va chạm trong các bước thủ tục đền bù cho người dân… Chỉ cần vướng một vài hộ gia đình là có thể ảnh hưởng đến tiến độ của cả một dự án. Hay các điều chỉnh phát sinh ví dụ trong khảo sát thăm dò, thiết kế dự án phát sinh những yếu tố mà khi phê duyệt dự án, chưa có được các thông số.

Tất cả các tình huống phát sinh như vậy cần phải làm nhanh, bởi nếu không làm nhanh các động tác đó thì dự án sẽ bị đình trệ, không liên tục, bị ngắt quãng và ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân.

Ở đây chúng tôi cũng không thể lường trước được tình huống của mỗi một dự án nhưng tinh thần chung là đối với các chủ đầu tư, các ban quản lý dự án, chúng ta phải hết sức nhạy bén và linh hoạt trong các tình huống, như vậy, mới có thể đảm bảo được tiến độ.

Bên cạnh đó, tôi cũng rất lo lắng về việc cuối năm thiếu vốn, bởi tình hình nếu tiếp tục tốt như thế này, các bộ, ngành giải ngân tốt thì rất có khả năng đến cuối năm là hết tiền, tức là giải ngân hết rồi thì chúng ta không còn hạn mức, không còn dự toán để giải ngân nữa.

Đây cũng là tình huống mà vừa qua, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã có báo cáo với Thủ tướng về khả năng dự báo năm nay và 2025 đối với việc lượng vốn thực tế có thể giải ngân được so với tổng hạn mức của kế hoạch đầu tư công trung hạn. Theo ước tính, năm nay chúng ta có thể thiếu hơn 100.000 tỷ đồng.

Nếu tình hình giải ngân tốt thì chuyện thiếu vốn là có thể xảy ra. Chúng tôi đang nghiên cứu để xử lý tình huống như thế này, tất nhiên chủ trương chung là huy động mọi nguồn lực để bổ sung cho giải ngân vốn đầu tư công. Tuy nhiên, không phải lúc nào chúng ta cũng có nguồn lực dư để làm chuyện đó.

Nếu xảy ra tình trạng thiếu vốn, theo ông, Bộ Kế hoạch và Đầu tư có giải pháp nào nhằm khắc phục tình trạng này?

Thứ trưởng Trần Quốc Phương: Năm nay, nếu tình trạng thiếu vốn xảy ra thì có một giải pháp là điều chỉnh hài hòa kế hoạch đầu tư công bởi luôn có tình trạng nơi thiếu, nơi thừa. Rõ ràng nơi thừa phải điều chuyển đến nơi thiếu để làm sao chúng ta có thể giải ngân hết được nguồn tiền, không được ôm tiền, không được giữ tiền mà không làm gì cả. Vì vậy, khâu điều chỉnh, điều hòa kế hoạch là rất quan trọng.

Quán triệt quan điểm chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ là phải từ sớm từ xa, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã báo cáo Thủ tướng chủ trương rà soát kế hoạch 2024 ngay từ bây giờ để phát hiện sớm những địa phương thừa để chúng tôi ghi nhận, tổng hợp lại. Và đến khi địa phương nào thiếu thì chúng tôi sẵn sàng khoản vốn dư để điều chuyển đến địa phương đó.

Tôi cho rằng phần vốn thừa chưa hẳn nhiều, chủ yếu tập trung vào khoản vốn chưa phân bổ. Có những địa phương chưa phân bổ hết thì phải tìm hiểu nguyên nhân tại sao. Nếu không phân bổ được thì phải điều chuyển đến địa phương khác. Đây là câu chuyện điều hành kế hoạch và năm nay sẽ là năm điều chỉnh kế hoạch rất nhiều lần để đảm bảo tiền được chuyển từ địa phương thừa sang địa phương thiếu.

- Xin cám ơn Thứ trưởng!