Loạt nhà máy ô nhiễm loay hoay rời nội đô

Ngày 22/4/2003, Thủ tướng ban hành Quyết định phê duyệt kế hoạch xử lí triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Chưa đầy hai tháng sau, UBND TP Hà Nội lập tức ra quyết định chuyển các cơ sở sản xuất không phù hợp quy hoạch, nguy cơ ô nhiễm môi trường khỏi nội đô.

Nhưng đến 16 năm sau, cụm nhà máy sản xuất cao su, thuốc lá, bóng đèn, giày... vẫn không nhúc nhích, và không được chú ý nhiều cho tới khi xảy ra vụ cháy kho nhà máy Rạng Đông (phường Hạ Đình). 

Các nhà khoa học ước tính, có khoảng 27 kg thủy ngân đã phát tán ra môi trường.

Cách Rạng Đông vài phút đi bộ, khu vực Thượng Đình (Nguyễn Trãi, Thanh Xuân) là điểm nhức nhối nhất với cụm các nhà máy gây ô nhiễm. Công ty cổ phần Cao su Sao Vàng, Công ty Thuốc lá Thăng Long... đều đang có nhà máy tại đây, và được quận Thanh Xuân cũng như Sở Tài nguyên & Môi trường "liệt" vào danh sách những cơ sở gây ô nhiễm nhất, ảnh hưởng đến cuộc sống của cư dân khu vực xung quanh.

Khu vực đường Nguyễn Trãi một số nhà máy vẫn đang hoạt động dù luôn có tên trong danh sách các cơ sở ô nhiễm. (Ảnh: Ngọc Thành).

Đã nhiều năm nay, nội dung di dời được đưa vào kế hoạch kinh doanh của chính các công ty nhưng việc tiến hành vẫn dậm chân tại chỗ.

Công ty Thuốc lá Thăng Long (trên diện tích hơn 6,4 ha) đã được duyệt chủ trương di dời 9 năm trước. Theo quyết định được duyệt, công ty có thể sử dụng số tiền thu được từ chuyển mục đích sử dụng đất để dời nhà máy ra Khu công nghiệp Quốc Oai, và hỗ trợ nghỉ việc cho người lao động. Tuy nhiên đến nay, theo lí giải của doanh nghiệp, công tác chuyển đổi mục đích sử dụng vẫn chưa hoàn tất nên chương trình di dời nhà máy chưa có ngân sách.

Gần đó, nhà máy của Công ty cổ phần Cao su Sao Vàng vẫn đang hoạt động dù kế hoạch chuyển về Hà Nam được phê duyệt từ chục năm trước. Câu chuyện di dời năm nào cũng được doanh nghiệp bàn đến trong mỗi kỳ Đại hội cổ đông. Nhà đầu tư góp vốn 143 tỉ đồng để hợp tác phát triển dự án này từ năm 2016, cũng nhiều lần đề nghị Công ty Cao su Sao Vàng di dời, song tất cả đến nay vẫn nằm trong kế hoạch.

Theo lãnh đạo Công ty Cao Su Sao Vàng, cổ đông chi phối của cao su sao vàng là Tập đoàn Hóa chất Việt Nam, đã đồng thuận nhưng việc quyết định phương án lại thuộc thẩm quyền của Bộ Công Thương. Hiện cơ quan này chưa có ý kiến nên việc di dời chưa thể triển khai.

Khu vực Thượng Đình - nơi có rất nhiều nhà máy nằm trong kế hoạch di dời suốt nhiều năm nay nhưng vẫn "dậm chân tại chỗ". (Ảnh: Ngọc Thành).

Tương tự với Giày Thượng Đình, chủ trương di dời nhà máy được Hà Nội phê duyệt từ cuối năm 2010 nhưng mãi đến cuối tháng 7 vừa qua, việc dừng sản xuất tại đây mới được thông qua, sau khi doanh nghiệp phải chủ động xin UBND TP Hà Nội chấp thuận kế hoạch di dời. Công ty đề nghị chuyển "càng sớm càng tốt" do việc sản xuất rất bất lợi, chi phí quá cao, đặc biệt là chi phí thuê đất.

Cũng nằm giữa khu đông dân cư, nhà máy của Công ty cổ phần Xây lắp và Cơ khí Cầu Đường (Trần Quý Cáp, quận Đống Đa), nhà máy Dệt kim Đông Xuân (Minh Khai, quận Hai Bà Trưng)... đều là những cơ sở phải di dời nhưng chưa thực hiện. Người dân khu vực xung quanh cũng nhiều lần phản ánh về tình trạng gây ô nhiễm do xả khói, bụi, tiếng ồn của những nhà máy có tuổi đời hàng chục năm này. 

Không thuộc quận trung tâm, song nhà máy của Công ty Cao su Hà Nội tại Cầu Diễn, quận Nam Từ Liêm cũng nằm gần khu dân cư và đặc biệt là một số trường học, cần phải di dời. Vẫn sản xuất, kinh doanh một số nguyên phụ liệu ngành giày dép, đế cao su..., song để giảm ảnh hưởng xấu đến các khu dân cư, trường học xung quanh, nhà máy phải xả khói theo giờ cố định trong ngày. Có kế hoạch từ nhiều năm trước song công ty cho biết phải đến cuối năm 2019 việc di dời mới hoàn thành.

Một loạt nhà máy khác như Xà phòng Hà Nội (Nguyễn Trãi), Nhà máy Bia Hà Nội (Hoàng Hoa Thám), Nhà máy Rượu (Lò Đúc)... gần đây cũng đã hoàn tất việc di dời, tuy nhiên cũng phải loay hoay suốt 7-8 năm.

Nhà máy của Công ty cổ phần Cao su Hà Nội tại Cầu Diễn nằm giữa khu dân cư và rất nhiều trường học xung quanh. (Ảnh: Ngọc Thành).

Quyết định về việc di chuyển các cơ sở sản xuất không còn phù hợp quy hoạch hoặc gây ô nhiễm môi trường ra khỏi khu vực các quận nội thành được UBND TP Hà Nội ban hành từ giữa năm 2003. Sau đó, Thủ tướng cũng có quyết định về các biện pháp, lộ trình di dời, việc sử dụng quỹ đất sau khi di dời sản xuất công nghiệp.

Năm 2016, tại báo cáo về tác động của Luật Thủ đô, TP Hà Nội đã xác định lộ trình đến năm 2020, sẽ di dời 117 cơ sở gây ô nhiễm trên địa bàn 12 quận ra khỏi nội thành. Trong số này, nhiều nhất là quận Đống Đa, Hà Đông, Thanh Xuân... Tuy nhiên, sau 2 năm, tại hội nghị giao ban trực tuyến tháng 9/2018, số liệu báo cáo Hà Nội đưa ra mới chỉ giảm được 4 cơ sở và vẫn còn tới 113 nhà máy.

Trả lời VnExpress, ông Vũ Xuân Tùng, Chi cục trưởng Cục Quản lí đất đai, Sở Tài nguyên Môi trường cho biết, do danh mục nhà đất phải di dời không được đưa vào kỳ họp HĐND vừa qua nên cơ quan này chưa có cơ sở để triển khai. Ông Tùng cũng từ chối cung cấp danh sách cập nhật những cơ sở chưa hoàn tất việc di dời.

Tại kỳ họp thứ 9 của HĐND TP Hà Nội, một nghị quyết về di dời các cơ sở này đáng lẽ được đưa vào nội dung chương trình nhưng sau đó lại được rút ra và không trình. Lí do là để đảm bảo chặt chẽ, UBND TP muốn "tiếp tục rà soát, hoàn thiện" danh sách để trình nội dung này vào kỳ họp cuối năm nay.