Bảo tồn những giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu trong tâm thức người Việt

Tín ngưỡng thờ Mẫu xuất hiện từ rất sớm, nó đã tồn tại cùng chiều dài lịch sử của dân tộc. Tuy nhiên lại phát triển mạnh sau thế kỷ 16 với sự xuất hiện của Thánh mẫu Liễu Hạnh, trở thành thần chủ của đạo Mẫu tam phủ, tứ phủ. Đạo Mẫu quan tâm trước hết đời sống trần gian của con người về nhiều mặt như sức khỏe, tiền tài, may mắn, hạnh phúc.

Thờ Mẫu là tín ngưỡng dân gian thuần Việt, có lịch sử lâu đời, đang được thực hành phổ biến và đa dạng ở khắp các vùng miền trong cả nước cũng như cộng đồng người Việt nước ngoài. Ảnh: Việt Trần.

Trong chương trình giới thiệu văn hóa "Tín ngưỡng thờ Mẫu trong tâm thức người Việt" diễn ra vào chiều ngày 11/12 tại Trung tâm Giao lưu Văn hóa Phố cổ (50 Đào Duy Từ, Hoàn Kiếm, Hà Nội), GS.TS Nguyễn Chí Bền, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam chia sẻ về quá trình chuẩn bị và bảo vệ hồ sơ để UNESCO công nhận di sản "Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của Người Việt" là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại rất khó khăn và phải đáp ứng được tiêu chuẩn rất khắt khe mà UNESCO đặt ra.

Màn hát văn Công đồng do Nghệ nhân dân gian Hoàng Trọng Kha, Nghệ nhân dân gian Cung văn Vũ Ngọc Châu và Cung văn Trịnh Họa trình diễn. Ảnh: Việt Trần.

"Để được công nhận, chúng tôi đã phải ba lần thay đổi tên gọi của hồ sơ, ban đầu là "Nghi lễ chầu văn của người Việt" rồi đến "Tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt" và đến tháng 6/2016 Hội đồng thẩm định xem xét quyết định lấy tên là "Những thực hành nghi lễ liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt". giáo sư Nguyễn Chí Bền nói.

Cũng theo GS.TS Nguyễn Chí Bền, tín ngưỡng thờ Mẫu là hệ thống các sinh hoạt văn hóa, nó gồm những sáng tác văn chương về Thánh Mẫu Liễu Hạnh, lễ hội dân gian và nhiều giá trị khác chứ không phải như nhiều người đang hiểu sai tín ngưỡng thờ Mẫu là hầu đồng như hiện nay. Tín ngưỡng thờ Mẫu cũng khác xa với các tín ngưỡng khác như tín ngưỡng thờ thành hoàng, thờ tổ tiên...

Giáo sư Nguyễn Chí Bền mong muốn qua di sản này cả nhân loại sẽ hiểu hơn về văn hóa Việt Nam. Ảnh: Việt Trần.

Bên cạnh đó, GS.TS Nguyễn Chí Bền cũng nhấn mạnh những giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu đó là nó chứa đựng những sáng tạo văn hóa và đề cao người phụ nữ, đây cũng là điểm được hội đồng thẩm định đánh giá rất cao.

Ở Việt Nam hiện nay tồn tại nhiều loại hình tín ngưỡng tôn giáo, trong khi xã hội phát triển toàn diện thì cuộc sống của nhân dân lao động cũng không ngừng được cải thiện và nâng cao về mọi mặt. Do đó, tín ngưỡng cũng trở nên không thể thiếu được đối với một bộ phận cư dân có nhu cầu trong đời sống tâm linh của họ. Tín ngưỡng thờ Mẫu cũng là một nhu cầu thuộc đời sống tinh thần của một số người.

Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, những biến tướng lệch chuẩn về tín ngưỡng thờ Mẫu cũng là điều khó tránh khỏi khi những giá trị của Đạo Mẫu và Hầu đồng bị lợi dụng để mưu cầu lợi ích cá nhân và làm giàu bất chính.

Trao đổi với phóng viên, Thanh đồng Nguyễn Văn Minh, Thủ nhang Đền Đức Thánh Vua Bà Linh Từ, quận Hai Bà Trưng – Hà Nội cho biết, xu hướng "thương mại hóa" có ảnh hưởng lớn đến tín ngưỡng thờ Mẫu, nhiều người đến với Mẫu không còn xuất phát từ nhu cầu tâm linh mà bởi nhu cầu kinh tế. Do đó, để khắc phục điều này còn nhờ vào sự cố gắng của mọi người trong xã hội về hiểu biết cũng như tôn trọng tín ngưỡng thờ Mẫu.

Thanh đồng Nguyễn Văn Minh. Ảnh: Việt Trần.

Theo thanh đồng Nguyễn Văn Minh, tín ngưỡng thờ Mẫu trước đây mọi người thường hiểu sai lệch và cho đó là mê tín dị đoan. Nhưng thực chất tín ngưỡng thờ Mẫu có từ rất lâu đời và đến nay đã được USNESCO công nhận đã khẳng định được điều đó, còn hầu đồng là một hình thức nghi lễ để tôn vinh tín ngưỡng thờ Mẫu....

Trước đó, ngày 1/12, tại phiên họp Uỷ ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 11 của UNESCO, di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.