Bloomberg: Đường xá, cảng biển của Việt Nam đang quá tải trước làn sóng doanh nghiệp chuyển sản xuất từ Trung Quốc sang

Khu vực Đông Nam Á đang sở hữu tiềm năng phát triển lớn. Nhiều tập đoàn có tiếng trên thế giới, từ Alphabet Inc., Google đến Crate & Barrel Holdings Inc, đang "xếp hàng" để đầu tư tại khu vực này, bởi dịch chuyển những chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang những nước láng giềng đang là xu hướng khi chiến tranh thương mại giữa hai nền kinh tế chưa có dấu hiệu chững lại.

Và Việt Nam là một trong những quốc gia đón nhận dòng dịch chuyển sản xuất mạnh mẽ nhất.

Hiện tại, dòng vốn vẫn tiếp tục chảy vào Việt Nam. Tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đã giải ngân đạt ngưỡng khoảng 12 tỉ USD trong 8 tháng đầu năm 2019, tăng 6,3% so với cùng kì năm ngoái. Số dự án đăng kí mới cũng tăng 25%, chạm mốc 2.406 dự án.

Tuy nhiên, Việt Nam cũng đối mặt với nhiều vấn đề. Bloomberg đánh giá: "Quốc gia Đông Nam Á này đang bắt đầu cảm thấy kì vọng vượt xa thực tế", đồng thời chỉ ra một số vấn đề có thể khiến Việt Nam, từ vị thế của quốc gia được hưởng lợi, thành nạn nhân của chiến tranh thương mại Mỹ-Trung.

Sự tắc nghẽn tại các cảng

Cơ sở hạ tầng là thách thức lớn đối với Việt Nam, đặc biệt là tại khu vực các cảng. Theo số liệu của Trung Quốc, nước này tuyên bố sở hữu 6 trong số 10 cảng hàng đầu về lưu lượng container trên thế giới - với cảng Thượng Hải ở vị trí số 1. Trong khi đó, hai cảng lớn nhất của Việt Nam là cảng biển Sài Gòn và Cái Mép, lần lượt chỉ xếp thứ 25 và số 50 (theo dữ liệu của Bloomberg Intelligence).

Cảng biển tại Việt Nam chưa đáp ứng được tốc độ phát triển (Ảnh: Bloomberg).

Việt Nam chia sẻ lưu lượng container toàn cầu chỉ là 2,5% trong năm 2017. Con số này thấp hơn rất nhiều so với 40% đối với Trung Quốc. Năng lực vận chuyển container sẽ cần phải tăng trưởng gần gấp đôi tốc độ 10% -12% của thập kỉ trước. Các hoạt động giao nhận và vận chuyển hàng hóa của bên thứ 3 cũng cần có tốc độ tăng tương tự để theo kịp nhu cầu mới.

Chính phủ ước tính sẽ tốn khoảng 80 - 100 nghìn tỉ đồng (3,44 - 4,31 tỉ USD) để phát triển các cảng của mình. Các giao dịch lớn - xung quanh các cảng mới và cả các cảng cũ đã cải tạo - vẫn chưa có kết quả.

Sự tắc nghẽn tại các cảng thường phản ánh chi phí tồn kho tăng và dây chuyền sản xuất ít đa dạng.

Bloomberg Intelligence (BI) gợi ý, việc đầu tư cho, cảng biển, nhà ga đường sắt, kho bãi container nội địa, cũng như thành lập công ty vận tải container quốc gia có thể hỗ trợ cho việc cải thiện tình hình hiện tại và phát triển được thương mại quy mô lớn quyên biên giới.

Lưu lượng container hàng năm tại một số quốc gia trên thế giới (Ảnh: Bloomberg).

Cũng theo nhận định của BI, nhu cầu chắc chắn đang tăng lên. Theo trang web của Cục Hàng hải Việt Nam, năm ngoái, có hơn 530 triệu tấn hàng hóa đã được vận chuyển qua cảng biển Việt Nam, tăng 20% so với một năm trước đó. Khối lượng hàng hóa xuất khẩu được xử lí tăng 15% lên tới 142,8 triệu tấn. Và 18,1 triệu đơn vị container đã được vận chuyển vào năm ngoái, tăng 26% so với năm trước.

"Với tình hình hiện tại, Việt Nam chắc chắn không thể đáp ứng nhu cầu của một làn sóng các công ty nếu họ chuyển đến", ông Tsai Wen Jui, Chủ tịch của nhà sản xuất DDK đến từ Đài Loan, cho biết trong một cuộc phỏng vấn tại văn phòng Bình Dương.

Ông Tsai thường xuyên than vãn về việc đường cao tốc tại Việt Nam vừa thiếu, vừa không đảm bảo chất lượng khiến cho giao thông thường xuyên tắc nghẽn. 

"Ngay cả khi chỉ khoảng 5% các công ty Đài Loan tại Trung Quốc chuyển đến Việt Nam, cơ sở hạ tầng cũng khó lòng đáp ứng".

Giá bất động sản

"Giá đất cũng là một hạn chế", Tsai nói. "Chi phí đất đai trong khu công nghiệp Bàu Bàng đã tăng gấp đôi, lên 80 đô la mỗi mét vuông so với ba năm trước. Giá tại một số nơi ở tỉnh Bình Dương đã tăng từ 65 USD năm 2016 lên 150 USD/m2 vào năm nay".

Không chỉ có Bình Dương, một vài địa phương khác cũng gặp tình cảnh tương tự. Giá cho thuê bất động sản công nghiệp tăng gấp đôi so với cùng kì, trong nửa đầu năm 2019, đối với một số tỉnh.

Giá bất động sản tại Việt Nam ngày một tăng khiến doanh nghiệp nước ngoài khó khăn trong việc tìm trụ sở để đặt nhà máy (Ảnh: Bloomberg).

Theo dữ liệu của nhà cung cấp dịch vụ bất động sản Savills Plc, tại Bình Dương, giá bất động sản tăng khoảng 54,6%, tại Tây Ninh tăng 31,1% còn tại Hải Dương, giá đã tăng 29,4%. Quỹ đất tại các khu vực này cũng ngày càng bị thu hẹp.

Ngoài ra, chi phí đất tại các thành phố lớn cũng tăng nhanh. Tại Hà Nội và TP HCM, hai khu vực trung tâm của đất nước, trong 6 tháng đầu năm, giá đất đã tăng 20% cho nhà chung cư so với cùng kì năm ngoái.

Môi trường đầu tư

Bloomberg đánh giá, Việt Nam đã đạt được những bước tiến trong việc cải thiện môi trường đầu tư. Hai chỉ số của Việt Nam về "thước đo mức độ dễ dàng trong kinh doanh" (của Ngân hàng Thế giới) và "Chỉ số năng lực cạnh tranh" (của Diễn đàn kinh tế thế giới) đều được cải thiện. Những cải cách đầu tư, cổ phần hóa các tập đoàn nhà nước, cùng việc tham gia sâu rộng vào các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã làm trong thời gian qua cũng được đánh giá khá cao.

Tuy nhiên, vẫn không ít doanh nghiệp nước ngoài than phiền về hệ thống hành chính gây ra nhiều khó khăn và rào cản.

Theo chỉ số tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế năm 2018, Việt Nam đạt 33 trên thang điểm 100 (0 là mức tham nhũng cao nhất, 100 là mức "sạch"). Chỉ số này không thay đổi nhiều so với năm 2015, phản ánh sự tiến bộ tương đối chậm chạp trong việc hạn chế tham nhũng.

Lực lượng lao động

Theo Suan Teck Kin và Manop Udomkerdmongkol, nhà phân tích tại United Overseas Bank, chi phí lương tại Việt Nam (180 USD/người/tháng) cũng được đánh giá là khá cạnh tranh so với những quốc gia lân cận. 

So với Campuchia, con số này khá hấp dẫn khi quốc gia này đã tăng lương tối thiểu từ 170 lên 182 USD. Với Thái Lan, con số này còn cao hơn nhiều, khi mức lương tối thiểu của lao động tại đây là khoảng 272 USD một tháng.

Việt Nam không còn lợi thế về tỉ lệ dân số trong độ tuổi lao động sau năm 2023 (Ảnh: Bloomberg).

Theo số liệu từ Phòng Dân số Liên Hợp Quốc, tỉ lệ dân số trong độ tuổi lao động tại Việt Nam, từ 15 đến 64 tuổi, đã được xây dựng và duy trì ở mức cao hơn trung bình toàn thế giới cũng như châu Á đến năm 2023.

Tuy nhiên, đến năm 2040, lợi thế về lực lượng lao động của Việt Nam không còn được duy trì, mà sẽ tiệm cận với mức bình quân của thế giới. Bên cạnh đó, Việt Nam hiện đang thiếu những lao động có trình độ cao để phục vụ cho các công ty công nghệ.

Không những vậy, "năng suất lao động tại Việt Nam cũng đang ở mức thấp hơn khoảng 25-30% so với Trung Quốc", Sean King, Phó chủ tịch cấp cao của Park Strategies LLC, cung cấp thông tin

Với những khó khăn về cảng, lực lượng lao động cho đến giá bất động sản, việc tận dụng những cơ hội từ thương chiến Mỹ - Trung với Việt Nam có vẻ như là điều không dễ dàng.