Dự thảo Luật Đường sắt: Có thể cho doanh nghiệp khai thác quỹ đất quanh nhà ga để thu hồi vốn

Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) đang được lấy kiến góp ý tại Kỳ họp Quốc hội thứ 9. Tại buổi thảo luận chiều 16/6, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết, cách đây 2 - 3 nhiệm kỳ, việc đầu tư đường sắt, đặc biệt là trục Bắc - Nam từng được Quốc hội bàn thảo, song chỉ dừng lại ở đó.

Gần đây, hệ thống đường sắt đã có nhiều đổi mới, với sự xuất hiện của các tuyến Cát Linh - Hà Đông, Nhổn - Ga Hà Nội, Bến Thành - Suối Tiên.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện các dự án này còn phụ thuộc lớn vào yếu tố nước ngoài, từ công tác đầu tư, huy động vốn đến dây chuyền công nghệ... dẫn đến nhiều hệ lụy như kéo dài thời gian thi công, không đảm bảo tiến độ, dự án bị đội vốn. Khả năng cung ứng và làm chủ dây chuyền công nghệ gần như không có. 

Mỗi dự án lại sử dụng công nghệ từ một quốc gia khác nhau, như tuyến Cát Linh - Hà Đông sử dụng công nghệ của Trung Quốc, tuyến Nhổn - Ga Hà Nội sử dụng công nghệ của Pháp, tuyến Bến Thành - Suối Tiên sử dụng công nghệ của Nhật Bản. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu đồng bộ, khó cung ứng, thay thế, sửa chữa.

Quá trình tổng kết Luật Đường sắt 2017 cho thấy có nhiều vướng mắc. Thời gian tới, nếu triển khai đồng bộ các tuyến đường sắt lớn, cần có rất nhiều cơ chế, chính sách đặc thù. Đơn cử như tuyến Bắc - Nam cần 16 cơ chế, tuyến Hà Nội - Lào Cai - Hải Phòng cũng cần đề xuất cơ chế riêng.

Do đó, thay vì tháo gỡ từng dự án, Bộ Xây dựng đề xuất sửa đổi Luật Đường sắt để đưa tất cả các cơ chế này vào luật, tạo một nền tảng pháp lý thống nhất. 

Theo Bộ trưởng, nếu chỉ có Nhà nước đầu tư mà không khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân thì sẽ rất khó triển khai. Vì vậy, dự thảo đã bổ sung các quy định về huy động nguồn vốn và phát triển kinh tế tư nhân. Hiện đã có 5 nhà đầu tư đăng ký tham gia các dự án đường sắt.    

Một nội dung mới khác được đưa vào dự thảo là phát triển đường sắt gắn với mô hình phát triển đô thị (TOD). Với giải pháp này, thay vì chỉ thu hồi vốn từ tiền bán vé (có thể mất cả trăm năm), nhà đầu tư được phép khai thác quỹ đất tại các nhà ga, khu đô thị để tạo nguồn lực tái đầu tư.   

Về chuyển giao công nghệ và nâng cao tỷ lệ nội địa hóa lĩnh vực đường sắt, Bộ trưởng cho biết, dù là nhà nước hay tư nhân đầu tư, đều phải có lộ trình chuyển giao công nghệ. Trước mắt, các nhà thầu Việt Nam có thể đảm nhận toàn bộ phần hạ tầng dưới ray. Về lâu dài, phải nghiên cứu sản xuất ray, toa xe, đầu máy, linh kiện, phụ tùng để tự chủ.