'Đừng để mẹ tôi nói về Xuân Quỳnh - Lưu Quang Vũ!'

- Anh đã từng nói thời nhỏ, anh sống với má Quỳnh nhiều hơn cả mẹ Uyên? Vì sao thế?

Bố mẹ tôi chia tay năm tôi lên 2 tuổi, tòa xử tôi ở với mẹ, và bố tôi tất nhiên phải có trách nhiệm với tôi. Hồi bé, bà nội tôi ở cùng một khu tập thể, cùng tầng, tôi nhớ là cứ chạy lên chạy xuống, không ở với ai nhiều hơn, tôi hay lên với bà nội, vì còn có các cô các chú.

Năm tôi học cấp 1, tôi theo mẹ sang ở nhà mới, hình như vào đầu năm 1976, nhưng tôi vẫn sang bà, sang bố má luôn, vì Khu tập thể 96 Phố Huế vẫn là nơi tôi sinh ra và lớn lên, và ở nơi mới, mẹ tôi cũng đâu phải chỉ sống 1 mình, bà cũng đã có 1 gia đình mới. Khi đã lớn học cấp 2 (1980), tôi sang ở hẳn với bố, cho đến khi bố má mất đi, tính cụ thể về thời gian vật chất, tôi ở với bố và má Quỳnh nhiều hơn.

Nhà báo Lưu Minh Vũ và mẹ, nghệ sĩ Tố Uyên.

- Má Quỳnh đã chăm sóc cho anh như thế nào?

Sự chăm sóc của má Quỳnh kể ra thì cũng như bao người mẹ khác nhưng cao hơn đó là tình cảm của người mẹ dành cho con riêng của chồng, như trong câu thơ má tôi đã từng viết: ”Con làm bằng yêu thương/ Của cha và của mẹ / Của bà và của ông/ Của má nữa - biết không/ Con làm bằng tất cả” (Cắt nghĩa tặng Lưu Minh Vũ - Chùm thơ xuân cho 3 con nhỏ).

Tôi chỉ xin kể một kỷ niệm mà bất cứ người con nào cũng thèm muốn ở người mẹ thứ hai của mình: Má nhổ răng cho tôi, ngày đó làm gì có đi bác sĩ như bây giờ, má pha sẵn nước muối, để một ít bông, nhổ răng bao giờ cũng sợ, nhưng má bảo không sao đâu, má chỉ xem nó lung lay thế nào thôi, trên gác có cái gì kìa, tôi ngẩng lên nhìn, thế là xong..., tôi nhớ là từ bé tôi chưa phải đến nha sĩ bao giờ, má tự nhổ những cái răng sữa của tôi. Rồi chuyện cắt tóc cho tôi đến việc họp phụ huynh, chuyện đưa tôi đi bệnh viện, chuyện vá quần vá áo, bình thường đối với người mẹ, nhưng cao cả hơn vì đó là tình cảm cho một đứa trẻ do một người khác sinh ra với chồng của mình.

- Khi nhìn thấy sự chăm chút của Xuân Quỳnh dành cho anh, mẹ anh - DV Tố Uyên có biểu hiện gì?

Tôi còn nhỏ nên chỉ vô tư đón nhận sự chăm sóc của mọi người dành cho mình mà không có sự quan sát kiểu soi mói như vậy.

- Kỷ niệm nào về má Quỳnh khiến anh nhớ nhất?

Có rất nhiều, hàng chục năm nay cứ lăn đi lăn lại trong đầu tôi, những hình ảnh về má. Có lẽ đây là một kỷ niệm, mà tôi cũng chưa kể với ai: năm lên 9 tuổi (1979), tôi bị mổ ruột thừa ở Bệnh viện Việt - Đức.

Mổ xong lần thứ nhất bị nhiễm trùng nên lại phải mổ lần thứ hai. Tôi bị tiêm kháng sinh, đau lắm, mà hồi đó chỉ tiêm vào đùi thôi, ngày 2 lần, vết tiêm lúc nào cũng bị sưng lên như cái chén. Má Quỳnh lần nào tiêm xong cũng lấy nước nóng chườm cho tôi đỡ đau, nước nguội lại thay, và má là người đã ở bên tôi trong suốt 1 tháng nằm viện.

Vợ chồng Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh.

- Anh thấy tình cảm của bố Lưu Quang Vũ dành cho má Quỳnh thế nào?

Còn nhỏ nên tôi không để ý tình cảm của hai người, nhưng khi biết nhận thức và suy nghĩ tôi biết họ sinh ra là để cho nhau, cùng nhau vượt qua những năm tháng gian nan lận đận nhất, tôi nhớ mãi hình ảnh bố tôi viết trên cái bàn thấp, còn má thì đặt giấy lên chân mà viết. Tôi nhớ cả hình ảnh má tôi xin được ruột bút bi, dùng giấy quấn lại làm quản bút để hai người viết.

- Mẹ Tố Uyên có lần kể: Xuân Quỳnh vứt quần áo Minh Vũ đi vì Minh Vũ nhỏ, chơi và bày đồ lung tung khắp nhà Xuân Quỳnh. Thực hư chuyện đó như thế nào?

Chắc chắn là không có chuyện đó, và đây là lần đầu tiên tôi nghe một chuyện mà không bao giờ tôi nghĩ là có như vậy.

- Một người là diễn viên tài sắc, người vợ đầu tiên của Lưu Quang Vũ, một người là nhà thơ nổi tiếng và cũng là bạn đồng hành, đồng chí hướng với bố. Theo anh, ai có ảnh hưởng nhiều hơn tới cuộc sống và sự nghiệp của bố Lưu Quang Vũ? Tình cảm Lưu Quang Vũ dành cho ai nhiều hơn?

Dễ để nhìn thấy câu trả lời trong những gì bố tôi đã để lại. Trước tiên về sự so sánh tình cảm dành cho ai nhiều hơn thì không thể. Hai người lần lượt là hai người mà bố tôi yêu thương và chung sống.

Thật đẹp mối tình đầu của bố tôi và mẹ, ông đã từ bỏ tất cả để đến với mẹ tôi, để được làm người chồng của mẹ tôi, nhưng rồi hoàn cảnh và theo tôi tính cách, cách cảm nhận cuộc sống của 2 người không thể sống chung với nhau được. Tôi có thể thấy phần nào mẹ tôi trong những nhân vật truyện ngắn của bố tôi sau này, truyện Hoa Xuyến Chi, Mùa hè đang đến.

Chia tay, chính trong thời gian ấy mà bố đã có những vần thơ ”ngời ngợi sáng, thứ ánh sáng không quá chói chang mà thánh thiện, trong lành chỉ có ở ngọc trai được ngậm bằng những nỗi đau lắng lại tự nhiên sau bao con sóng vật vã của biển Đời” (Thơ tình Lưu Quang Vũ - Nhà phê bình văn học Nguyễn Thị Minh Thái). Thật buồn khi người con trai phải nói lên điều này: Chính sự chia tay đó, trong thời gian mà tâm hồn bố tôi như “một tấm gương chẳng biết soi gì” ấy lại mang đến cho gia tài thơ của ông những bài thơ trác tuyệt nhất.

Còn sự ảnh hưởng của má Quỳnh đến sự nghiệp sáng tác của bố tôi thì đã có rất nhiều công trình nghiên cứu, sách chuyên luận và nhiều bài báo đề cập và lý giải về vấn đề này. Theo tôi, để tìm được viên ngọc trong đá, thì má tôi phải có tình yêu và đức hy sinh lớn lao mà không ai có thể làm hoen ố được.

Đám cưới Lưu Quang Vũ và Tố Uyên.

- Có gì khác biệt trong cuộc sống của bố khi sống cùng với mẹ Uyên và khi sống cùng má Quỳnh không?

Thật khó trả lời, bởi vì khi bố mẹ còn ở với nhau thì tôi quá nhỏ, thời gian lại không dài. Lúc đó bố tôi cũng ít làm thơ, chỉ khi chia tay và sống với những năm tháng ”viển vông, cay đắng u buồn” thì bố mới sáng tác nhiều hơn. Và khi sống với má, thì bố đã sống và cống hiến đủ đầy trên nhiều lĩnh vực.

- Khi nghe tin Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh và Mí gặp tai nạn, anh và mẹ Tố Uyên đã phản ứng như thế nào?

Thật khó để bạn hiểu hết được cảm giác của người vừa cùng một lúc mất ba người thân. Còn mẹ Tố Uyên lúc đó tôi không biết, vì tôi không ở cạnh bà.

- Ngày đưa tang họ, mẹ Tố Uyên có tới không?

Mẹ tôi có tới, và để trở, đeo tang. Tôi nhớ, khi ấy, cả nhà còn giấu bà nội tôi về cái chết oan nghiệt. Sau này khi xem ảnh đám tang và nghe kể, bà nội tôi giận lắm khi biết mẹ tôi dám đeo tang, bà nói đại ý rằng: Bố tôi đã li dị với mẹ tôi rồi. Tức là bố tôi chỉ có một người vợ duy nhất, ai cho phép người vợ đã li dị đeo tang. Cả nhà tôi phải can và giải thích với bà, nghĩa tử là nghĩa tận, lúc đó tang gia bối rối chẳng ai còn nghĩ được gì cả.

- Thường thì con cái sẽ luôn đứng về phía mẹ. Nhưng những phóng viên đã từng phỏng vấn, tiếp xúc với anh nói rằng họ có cảm giác tình cảm anh dành cho Xuân Quỳnh nhiều hơn mẹ mình? Điều đó đúng hay sai? Tại sao? Điều gì ở Xuân Quỳnh đã chinh phục trái tim anh?

Tôi có hai người mẹ và tôi ơn cả hai người. Tình cảm biểu hiện có thể khác nhau nhưng nói chuyện so sánh hơn kém ở đây tôi thấy không cần thiết và có phần bất nhẫn .

- Gần đây, Tố Uyên có trả lời phỏng vấn, trong đó đề cập đến việc Lưu Quang Vũ không yêu Xuân Quỳnh, sống với Xuân Quỳnh vì nghĩa nhiều hơn vì tình. Anh đã rất bức xúc với thông tin đó? Như vậy có nghĩa là Tố Uyên đã nói sai sự thật?

Giờ mới chính là điều cần bàn tới. Chưa đề cập đến việc ai đúng ai sai, trước tiên, tôi muốn nói với người đã đưa ra câu hỏi phỏng vấn và với Ban Biên tập tờ báo đó rằng: Khi quý vị nhận được một câu trả lời như vậy mà chưa kiểm chứng, chưa xác định mức độ chính xác, chưa nhận thức được hậu quả mà câu nói đó mang lại, mà đã vội vã đưa lên mặt báo, tức là quý vị đã xúc phạm đến những người đã khuất, đáng trách hơn đó lại là những người mà cống hiến của họ đã được nhân dân và nhà nước công nhận. Bởi vì, những câu trả lời trong bài phỏng vấn có rất nhiều chi tiết và hoàn cảnh không có thực. Người chết thì không nói được, chỉ có những gì họ để lại và tình cảm của những người còn sống dành cho họ thôi.

Bố tôi - nhà thơ, nhà văn, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ và má tôi - nhà thơ Xuân Quỳnh đã yêu nhau, đã cháy hết mình cho nhau. Điều đó thể hiện quá rõ trong cuộc đời cũng như trong những vần thơ của cả hai người. Nếu không có tình yêu rất sâu sắc dành cho nhau thì họ không thể để lại cho chúng ta những trang viết đầy tình cảm như thế được.

Theo tôi: tình yêu của hai người là hình mẫu, là lý tưởng cho những người biết yêu nhau, biết vì nhau và cùng nhau làm nên một sự nghiệp văn chương lớn lao. Những đồng nghiệp đã cho đăng tải bài phỏng vấn, các bạn chắc ít nhất cũng đã từng có một lần đọc những bài thơ Xuân Quỳnh và Lưu Quang Vũ viết cho nhau, lẽ ra các bạn phải thấy đó là những lời sai sự thật chứ ?!

- Nghệ sĩ Tố Uyên có nói Xuân Quỳnh chính là người thứ ba khiến tình cảm của bố mẹ anh rạn vỡ. Theo anh, đó có phải là nguyên nhân?

Nói như vậy là tủi hổ đến vong linh người đã khuất. Tôi khẳng định không phải. Bố mẹ tôi ly dị có sự đồng ý của pháp luật – Tòa án - khi tôi chưa đầy 2 tuổi. Sau khi chia tay, hai người có cuộc sống riêng. Bố tôi lấy má tôi vào năm 1974. Mẹ tôi và má tôi là 2 giai đoạn hoàn toàn tách rời trong cuộc đời ngắn ngủi của bố tôi.

- Kết hôn với Xuân Quỳnh, một người phụ nữ hơn tuổi, bố anh đã bao giờ ân hận hay cảm nhận sự cách biệt trong suy nghĩ và lối sống?

Câu này tôi xin phép không trả lời. Cũng giống như nhiều câu hỏi trong bài phỏng vấn ở tập san tôi đã nhắc tới ở trên, tôi tự nhủ không nên đọc nó, coi như nó chưa bao giờ có. Bây giờ tôi xin phép được nói vài lời cuối:

Sự thật cần phải được tôn trọng. Với tất cả tinh thần xây dựng, hợp tác, trên cả tình đồng nghiệp nữa, tôi mới nói những lời từ ruột gan mình như thế này, đã có rất nhiều cuộc phỏng vấn nhưng chưa bao giờ tôi trải lòng như lúc này, bởi bài báo đó đã xúc phạm đến những người tôi yêu thương, vì họ mà tôi còn tồn tại, và thay họ có mặt trên cõi đời này.

Tôi xin đề nghị các đồng nghiệp của tôi: Không nên để mẹ tôi nói về Xuân Quỳnh và Lưu Quang Vũ, bởi vì không thể có người phụ nữ nào đủ cao thượng lại có thể ca ngợi tình yêu của người chồng cũ với một người phụ nữ khác. Nếu các bạn viết thì đó là một sai lầm nghiêm trọng, là sự xúc phạm không chỉ với những người đã nằm xuống dưới ba tấc đất mà còn xúc phạm đến những người vẫn đang sống, vẫn hít thở thứ không khí trong lành cùng với các bạn.

Bố má tôi là những nghệ sĩ mà cuộc đời và sự nghiệp đã được khắc ghi vào sự nghiệp văn học của đất nước, của dân tộc. Để nói về họ cần phải tìm hiểu, suy luận, cân nhắc... cho dù chỉ là qua một bài phỏng vấn.

Người chết không nói được, không thanh minh được, nhưng tôi tin là họ vẫn biết. Tôi luôn cầu mong họ tha thứ cho những việc làm sai lầm của người đang sống.

Nếu tôi có nói gì quá nặng lời thì mong các bạn bỏ quá.