Việt Nam đã sẵn sàng để đón 'đại bàng'?

Ba năm trước nhà sáng lập Modmo - hãng sản xuất xe đạp điện trợ lực cao cấp, ông Jack O'Sullivan đến Việt Nam để mở nhà máy. Ông đã tìm kiếm từ đối tác này sang đối tác khác nhưng không thể có được linh kiện cần để sản xuất.

Tết kiệm thời gian, Jack O'Sullivan nghĩ ra một cách đó là cử nhân viên Modmo từ trụ sở chính tại Ireland qua Việt Nam để làm việc cùng với các nhà cung cấp địa phương. 

Ngày nay, khoảng 50% linh kiện sản xuất của Modmo đến từ Việt Nam. Jack O'Sullivan hi vọng rằng trong tương lai công suất sản xuất tại Việt Nam đủ lớn để có thể thay thế các nguồn linh kiện có giá thành cao hơn từ Trung Quốc và Đài Loan.

"Chúng tôi đang cố gắng để thực hiện điều này", ông nói. 

Và Việt Nam cũng vậy.

Làn sóng đầu tư vào Việt Nam

Việt Nam đang hưởng lợi từ làn sóng đầu tư của các nhà sản xuất nước ngoài muốn tìm một "bến đỗ" khác ngoài Trung Quốc. Xu hướng này bắt đầu sau năm 2007, khi các công ty dệt may và da giày bắt đầu rời bỏ Trung Quốc bởi chi phí nhân công, chi phí sản xuất bắt đầu trở nên tốn kém.

Giờ đây, Việt Nam đang nuôi tham vọng trở thành một trung tâm sản xuất công nghệ cao của thế giới. Trung Quốc - trước sức ép của Mỹ, đang buộc phải điều chỉnh lại chuỗi cung ứng hỗ trợ các ngành máy tính, điện thoại thông minh và viễn thông.

Hiện tại, riêng Tập đoàn Samsung của Hàn Quốc đã đóng góp 1/4 kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Trong khi Intel chọn Việt Nam là nơi đặt nhà máy lắp ráp chip lớn nhất thế giới của họ.

Đối với các nhà sản xuất toàn cầu, việc phụ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc đang tiềm ẩn rất nhiều rủi ro, đặc biệt là sau thương chiến Mỹ - Trung khiến chuỗi cung ứng bị gián đoạn liên tục, đồng thời chi phí sản xuất cũng ngày một cao hơn. 

Việc các công ty công nghệ chuyển dịch sang Việt Nam đã góp phần thúc đẩy lĩnh vực sản xuất tại Việt Nam tăng trưởng 21% trong tháng 2, trước khi đại dịch Covid-19 ập đến.

Với khoản đầu tư khổng lồ trong năm nay đến từ Tập đoàn công nghệ LG của Hàn Quốc và nhà sản xuất băng dính Tesa của Đức, Việt Nam đang trên đà trở thành nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới trong năm 2020.

Nhưng sự thay đổi này cũng đang gây sức ép tới nguồn lao động, quĩ đất các khu công nghiệp và các chuỗi cung ứng địa phương.

Nhu cầu tìm nguồn cung ứng mới đã tác động rõ rệt tới nền kinh tế ở quốc gia gần 100 triệu dân này, từ các container vận chuyển đến các nhà máy hoạt động rầm rộ. Công ty bất động sản Savills cho biết tỉ lệ lấp đầy ở các khu công nghiệp đã tăng mạnh trong hai năm qua, hiện đạt mức trung bình 74% trên toàn quốc.

Tỉ lệ lấp đầy thậm chí còn cao hơn khi các khu công nghiệp được đặt gần những thành phố lớn. Đơn cử tại Bình Dương là 99% và Đồng Nai là 94%, cả hai địa phương này đều ở ven TP HCM.

Ông Nguyễn Thanh Bình, Giám đốc Phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam VCCI nói rằng: "Đại bàng sản xuất đang đổ xô vào Việt Nam, vì vậy cần phải xây tổ để chào đón những con đại bàng này".

Phần lớn các khoản đầu tư mới tập trung vào lĩnh vực công nghệ, chẳng hạn như sản xuất tai nghe cho Apple, màn hình tinh thể lỏng cho Sharp,… Điều đó phù hợp với mục tiêu của Chính phủ Việt Nam đó là nâng cao chuỗi giá trị và chuyển đổi sang những ngành sản xuất đòi hỏi kĩ năng cao.

Tuy vậy, Việt Nam vẫn còn cần phải tạo ra các sản phẩm cao cấp hơn, như xe đạp trợ lực điện Modmo (có màn hình cảm ứng, Buetooth và được bán với giá 2.400 USD).

"Dọn tổ đón đại bàng"

Navigos Group - Công ty sở hữu trang web tìm kiếm việc làm lớn nhất Việt Nam cho biết, hơn 71% công ty công nghệ nói rằng khan hiếm nhân tài là thách thức lớn đối với họ.

Con số này vượt xa chi phí lương, các vấn đề pháp lí và các thách thức khác được trích dẫn trong cuộc khảo sát được công bố vào tháng 4/2020.

Ông Nguyễn Thịnh, Giám đốc điều hành công ty tư vấn phần mềm Zien Solutions cho biết: "Nguồn lao động có tay nghề cao tại Việt Nam không đủ đáp ứng nhu cầu"

Một thách thức khác đó là khan hiếm các nhà cung cấp trong nước, điều này khiến Việt Nam phải vận chuyển nguyên liệu từ Trung Quốc, nguồn nhập khẩu lớn nhất của nước này.

Trong một nghiên cứu về nội địa hoá chuỗi cung ứng, trung bình Việt Nam tăng thêm 55% giá trị sản phẩm trước khi xuất khẩu, tỉ lệ thấp nhất trong số 8 quốc gia châu Á mà Đại học Harvard đánh giá vào tháng 3.

Các nhà cung cấp trong nước đang làm việc để kết nối với các đối tác nước ngoài nhằm đáp ứng đủ nhu cầu cho các nhà sản xuất. Các chương trình đào tạo, chuyển giao công nghệ, xây dựng nhà máy mới,… đang được tiến hành khẩn trương.

Theo chuyên gia kinh tế trưởng Michael Kokalari của VinaCapital, các nhà máy và kho bãi của Việt Nam hiện nay vẫn chưa hoạt động hết công suất, đặc biệt đối với hoạt động sản xuất đồ điện tử và các mặt hàng có giá trị cao.

Theo tính toán của VinaCapital, Việt Nam có đủ quĩ đất công nghiệp để các công ty nước ngoài tăng gấp đôi qui mô đầu tư của họ nếu so với thời điểm hiện tại. 

Báo cáo cho biết đóng góp 20% của ngành sản xuất trong nền kinh tế Việt Nam vẫn thấp hơn nhiều so với mức 30% được thấy ở những "con hổ châu Á" như Hàn Quốc, Đài Loan,… do đó dư địa để phát triển còn rất lớn.

Để theo kịp, Việt Nam đang có thêm nhiều khu công nghiệp đang được xây dựng, trong đó có ít nhất 17 khu công nghiệp sẽ mở trong vài năm tới, theo số liệu của Savills. Việc đào tạo người lao động và phát triển các nhà cung cấp cũng phải theo kịp đà xây dựng này.

O'Sullivan cho biết ông kì vọng sẽ sản xuất được nhiều linh kiện xe đạp hơn từ Việt Nam khi tỉ lệ chuyên môn hoá trong nước tăng lên.

"Năng lực sản xuất hiện tại đang thấp hơn so với những gì Việt Nam có thể làm được. Họ đang có rất nhiều tiềm năng ở phía trước", người sáng lập Modmo chia sẻ.