Xà phòng diệt khuẩn không sạch hơn hay tốt hơn: FDA cấm sau hơn 30 năm sử dụng

	Xà phòng chứa chất độc hại: Thị trường trong nước vẫn 'nhan nhản'
	Bộ Y tế yêu cầu rà soát xà phòng rửa tay chứa chất cấm

Người ta vẫn nghe thấy các thông điệp quảng cáo cho các sản phẩm tẩy rửa, kiểu như: Xà phòng diệt 99,9% vi khuẩn sau 10 giây… Nguyên do vì các nhà sản xuất đã bổ sung vào trong đó những chất có khả năng diệt khuẩn, phổ biến nhất là triclosan và triclocarban.

(Ảnh: shutterstock)

Xà phòng diệt khuẩn không hiệu quả như quảng cáo

Từ khi xuất hiện vào năm 1972, triclosan đã dần dần trở nên quen thuộc hơn với người tiêu dùng và ngày nay, triclosan trở nên vô cùng phổ biến. Triclosan thậm chí còn có mặt trong một số thiết bị y tế, như các loại ống thông và chỉ khâu vết thương để ngăn ngừa nhiễm trùng. Loại xà phòng diệt khuẩn đầu tiên được cho là có từ năm 1984.

Tuy nhiên, rất nhiều bằng chứng cho thấy việc tiếp xúc nhiều và liên tục với các chất diệt khuẩn này có thể gây rối loạn nội tiết và một số loại ung thư khác, đồng thời làm gia tăng tình trạng kháng kháng sinh hiện đang là vấn đề nhức nhối.

Chính vì nguyên nhân đó, năm 2013, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã buộc các nhà sản xuất phải chứng minh được tính an toàn và hiệu quả của xà phòng diệt khuẩn so với xà phòng thông thường. Và thực tế không giống như những gì nhà sản xuất thường nói.

Nghiên cứu đăng trên Journal of Antimicrobial Chemotherapycho thấy việc rửa tay xà phòng diệt khuẩn không diệt được nhiều vi khuẩn hơn so với xà phòng thông thường (đối với bất kỳ loại vi khuẩn nào), thậm chí ngay cả sau 20 giây – khoảng thời gian rửa tay do Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo.

Theo các tác giả, sự khác biệt chỉ xảy ra nếu bạn rửa tay trong 9 giờ ở điều kiện phòng thí nghiệm. Chỉ sau 9 giờ thì xà phòng diệt khuẩn mới diệt được nhiều vi khuẩn hơn so với xà phòng thông thường, nhưng chắc chắn sẽ không ai dành được 9 tiếng chỉ để rửa tay bằng xà phòng diệt khuẩn.

Chất diệt khuẩn gây hại cho sức khỏe

Lo lắng từ những tác dụng phụ của các chất diệt khuẩn, FDA đã ra quy định cấm sử dụng 19 loại nguyên liệu có tính diệt khuẩn trong xà phòng rửa tay, bắt đầu có hiệu lực từ tháng 9/2017. Trong danh sách 19 nguyên liệu này, thì triclosan là chất khiến các chuyên gia lo ngại nhất vì những mặt trái của nó, ví dụ như:

1. Triclosan sẽ dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh

Vì triclosan ngày càng được sử dụng rộng rãi, các phòng thí nghiệm đã bắt đầu nhận thấy tình trạng kháng kháng sinh chéo. Dưới áp lực của việc sử dụng triclosan, vi khuẩn sẽ đột biến để phát triển cơ chế kháng lại triclosan, từ đó dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh.

2. Gây ô nhiễm môi trường

Khi được thải rộng rãi ra môi trường, triclosan có thể gây ảnh hưởng đến sinh khối, ví dụ như tảo và các cộng đồng vi khuẩn có sẵn trong môi trường.

Từ khi triclosan được sử dụng rộng rãi trong nhiều loại sản phẩm, thì triclosan cũng tích tụ lại trong đất, nước ngầm và các nhà máy xử lý nước thải đô thị. Những nhà máy này cần phải có một lượng vi khuẩn có lợi nhất định, giúp làm sạch nguồn nước thải.

Triclosan có thể ức chế sản sinh khí metan trong qua trình phân hủy kỵ khí ở các nhà máy xử lý nước thải và gây ra tình trạng kháng nhiều loại thuốc ở những cộng đồng vi khuẩn ngoài môi trường. Một số loại tảo gần các nhà máy xử lý nước thải đã được phát hiện là rất nhạy cảm với triclosan.

Triclosan cũng có thể ảnh hưởng đến cộng đồng vi khuẩn trong các sông hồ, ảnh hưởng này lại càng rõ ràng hơn ở những vùng khan hiếm nước, do ở những nơi đó triclosan không được pha loãng đủ để không gây hại cho các cộng đồng vi khuẩn này.

3. Thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột

Triclosan có thể làm thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột ở cá và động vật gặm nhấm, dẫn đến những quan ngại về khả năng cũng có thể thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột ở người. Chưa thấy ảnh hưởng của triclosan lên hệ vi sinh vật đường ruột ở người, nhưng các nghiên cứu về vấn đề này cũng đang được tiến hành.

Ngược lại, một nghiên cứu đã được tiến hành, xem xét dịch tiết mũi của 90 người trưởng thành khỏe mạnh. Người ta đã tìm ra mối liên quan giữa sự có mặt của triclosan và sự xâm nhập của vi khuẩn Staphylococcus. Kết quả này gợi ý rằng, triclosan thực sự có thể gây ảnh hưởng và thậm chí làm thay đổi hệ vi sinh vật của con người.

Triclosan thậm chí còn thúc đẩy sự phát triển các khối u ở chuột. Một mô hình nghiên cứu trên chuột thậm chí còn cho thấy triclosan có khả năng thúc đẩy khối u ung thư phát triển.

4. Gây rối loạn chức năng nội tiết

Triclosan được chứng minh có thể gây rối loạn chức năng tuyến giáp có liên quan đến biểu hiện gen và có thể thay đổi tỷ lệ ếch bị biến đổi hình thái. Triclosan cũng có thể gây rối loạn chức năng tuyến giáp, rối loạn chức năng estrogen và testosterone trên chuột.

Tại Việt Nam, chất này vẫn đang được dùng tràn lan trong các loại hóa mỹ phẩm bày bán trên thị trường, bao gồm cả xà phòng, nước rửa tay, kem đánh răng…

Quay trở lại quan điểm về mối liên hệ giữa sự có mặt của vi khuẩn, vi trùng và gây bệnh, những nghiên cứu gần đây khiến một số chuyên gia bắt đầu nhìn nhận lại vấn đề này. Thực tế là con người không thể sống nếu thiếu vi khuẩn, hệ vi khuẩn của mỗi người là đặc hiệu và tác động trực tiếp đến sức khỏe người đó, từ trạng thái tinh thần cho đến chiều cao, cân nặng… Tất cả các tác động khiến hệ vi khuẩn của cơ thể mất cân bằng đều gây ra những xáo trộn về sức khỏe.

Có lẽ trong một tương lai rất gần đây, người ta sẽ nhận thấy rằng nên chung sống thông minh với các vi khuẩn, vi trùng thay vì tốn công sức đi diệt chúng. Điều này có vẻ phù hợp với quan điểm của Đông y. Trong Đông y không có khái niệm virus, vi khuẩn… mà tất cả các tác nhân gây bệnh được gom thành “tà khí“. Khi tình trạng chính khí (thể lực, sức đề kháng…) của cơ thể suy yếu, lúc đó tà khí sẽ tấn công, xâm nhập cơ thể để gây bệnh. Vì vậy, nâng cao chính khí là điều kiện để chống lại tà khí, bệnh tật. Đông y không có kháng sinh, và vắc-xin, nhưng chủ trương phòng bệnh thông qua dưỡng sinh, ăn uống điều độ, vận động nhẹ nhàng theo quy luật tự nhiên, giữ tinh thần lạc quan.