Giải bài toán hạ tầng, môi trường và không gian tăng trưởng trong quy hoạch Thủ đô

Trong bối cảnh Hà Nội bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều thay đổi về thể chế, mô hình đô thị và yêu cầu hạ tầng, việc hoàn thiện hai quy hoạch chiến lược là Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050 và Quy hoạch chung Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn 2065 trở thành nhiệm vụ cấp bách.

Bên cạnh đó, rà soát và điều chỉnh các đồ án không chỉ giúp khắc phục những bất cập hiện hữu, mà còn tạo nền tảng để khai thác tối đa không gian phát triển, hướng tới một Thủ đô hiện đại, đồng bộ và bền vững trong dài hạn.

Những yêu cầu mới trong tư duy quy hoạch

Từ quá trình triển khai các đồ án lớn, Phó Chủ tịch Thường trực UBND thành phố Dương Đức Tuấn chỉ ra nhiều tồn tại cần sớm được xử lý. Đáng chú ý là việc Hà Nội vẫn thiếu sự thống nhất trong các ý tưởng phát triển mới, nhất là đối với các giải pháp then chốt nhằm xử lý tình trạng tắc nghẽn giao thông, úng ngập, ô nhiễm môi trường, quản lý không gian xanh, không gian công cộng và phân bố dân cư. 

Trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ XVIII (nhiệm kỳ 2025–2030), Hà Nội xác định một số đột phá chiến lược, trong đó quan trọng nhất là hoàn thiện mô hình đô thị đa cực, đa trung tâm; phát triển theo tư duy "hạ tầng dẫn dắt quy hoạch", thay vì đi theo hướng "quy hoạch để xây dựng" như trước đây. Điều này đòi hỏi phải xem xét lại cấu trúc đô thị hiện nay, đồng thời nghiên cứu mở rộng ranh giới phát triển của khu vực trung tâm để đáp ứng nhu cầu dân số và các dự án trọng điểm.

Một trong các yếu tố tác động lớn đến điều chỉnh quy hoạch là dự án sân bay quốc tế Gia Bình (Bắc Ninh). Công trình này kỳ vọng hỗ trợ chiến lược cho Cảng hàng không quốc tế Nội Bài, tạo động lực kết nối hạ tầng và mở rộng không gian phát triển của Vùng Thủ đô. Cùng với đó là dự án Đại lộ trục cảnh quan sông Hồng quy mô khoảng 11.000ha không chỉ đóng vai trò chỉnh trang, tái thiết đô thị mà còn định hình bản sắc kiến trúc "thành phố bên sông", gắn kết vùng và mở ra quỹ đất lớn cho phát triển.

Song song, thành phố định hướng hình thành khu đô thị thể thao Olympic tầm cỡ quốc tế, cùng việc điều chỉnh phương án phát triển các đô thị vệ tinh. Các thay đổi trong quy hoạch ngành quốc gia, chính sách pháp luật về phát triển không gian ngầm, hạ tầng ngầm, hay định hướng đầu tư đường sắt đô thị… cũng đặt ra yêu cầu phải cập nhật nội dung quy hoạch.

Tại hội nghị công bố quyết định thành lập Ban Chỉ đạo quy hoạch Thủ đô diễn ra cuối tháng 11/2025, Bí thư Thành ủy Nguyễn Duy Ngọc đã nhấn mạnh nhiệm vụ trọng tâm là hoàn thiện hai quy hoạch trong tinh thần đồng bộ, hiện đại và bền vững, hướng tới một tầm nhìn "trăm năm". Những bản quy hoạch này cần đủ tầm vóc để có thể trưng bày, triển lãm, trở thành căn cứ khoa học phục vụ đầu tư và giải quyết các vấn đề quy hoạch đang đặt ra.

Bảo đảm tính chiến lược, linh hoạt và tính khả thi

Mục tiêu xuyên suốt trong việc rà soát, đánh giá và điều chỉnh quy hoạch là cập nhật đầy đủ các định hướng chiến lược mới, đồng thời bảo đảm sự thống nhất với quy hoạch vùng, quy hoạch quốc gia và các chiến lược hạ tầng quan trọng. Việc điều chỉnh phải xử lý triệt để những tồn tại lớn như: ngập úng, ùn tắc và tai nạn giao thông; nhu cầu đầu tư kết cấu hạ tầng; ô nhiễm môi trường; giải quyết nhà ở xã hội; cải tạo, xây dựng lại chung cư cũ; tái thiết đô thị.

Cùng với đó, quy hoạch mới phải xác lập rõ cấu trúc không gian đô thị đa trung tâm; hình thành các hành lang kinh tế, vùng sinh thái; phân định khu chức năng đặc thù; và thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số, xây dựng đô thị thông minh. Một yêu cầu quan trọng là đề xuất cơ chế đầu tư linh hoạt, huy động hiệu quả nguồn lực xã hội, đặc biệt qua mô hình đối tác công tư (PPP) nhằm bảo đảm các dự án chiến lược có thể triển khai trong thực tế.

Theo kiến trúc sư Lê Hoàng Phương, Giám đốc Trung tâm kiến trúc và quy hoạch Hà Nội, công tác lập và điều chỉnh quy hoạch trong bối cảnh Hà Nội vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp đòi hỏi tính linh hoạt cao. Quy hoạch sẽ phải thường xuyên cập nhật theo các quy định pháp luật mới, sự thay đổi của quy hoạch cấp trên và biến động của bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội. Điều này yêu cầu bộ máy quản lý phải có năng lực thích ứng nhanh, đồng thời quy hoạch phải đủ mở để có thể điều chỉnh theo từng giai đoạn.

Hướng đến tầm nhìn dài hạn

Đặt ra những vấn đề cấp thiết về quản lý đô thị, Tiến sĩ. Kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam, cho rằng nội dung quy hoạch cần sự đổi mới mạnh mẽ, đặc biệt ở cấp xã, phường. Hà Nội hiện chỉ còn 126 đơn vị hành chính cấp xã/phường thay cho 526 đơn vị trước đây, dẫn đến sự khác biệt rất lớn về diện tích, quy mô dân số và mức độ đô thị hóa.

Do đó, cần xác định rõ định hướng phát triển cho từng đơn vị, đồng thời xây dựng các công cụ quản lý mới để bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững. Ông nhấn mạnh: Luật Thủ đô 2024 đã mở ra nhiều cơ chế, chính sách đặc thù tạo động lực mới cho Hà Nội, nhưng vẫn cần được cụ thể hóa sâu hơn cho phù hợp với từng địa phương. Nếu mỗi địa phương tạo dựng được bản sắc riêng, tổng thể toàn thành phố sẽ hình thành một Thủ đô có bản sắc, có chiều sâu văn hóa và phát triển bền vững.

Cũng theo TS. Đào Ngọc Nghiêm, thành phố cần ưu tiên cơ chế khuyến khích cộng đồng tham gia phát triển đô thị; phát huy tiềm năng trí thức; tạo môi trường thuận lợi cho các sáng kiến đô thị sáng tạo. Đây là yếu tố quan trọng để hiện thực hóa định hướng chuyển đổi mô hình phát triển, bắt kịp xu thế đô thị thông minh và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Hoàn thiện quy hoạch Thủ đô không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là nhiệm vụ chiến lược, nhằm mở ra không gian phát triển mới cho Hà Nội trong nhiều thập kỷ tới. Khi các quy hoạch được xây dựng trên nền tảng khoa học, cập nhật các yếu tố mới và gắn với nhu cầu thực tiễn, Hà Nội sẽ có điều kiện để bứt phá; tương thích với mô hình đô thị hiện đại, đa trung tâm; đồng thời khai thác hiệu quả tài nguyên không gian và phát huy bản sắc Thủ đô.