Theo truyền thống, cứ đến ngày 23 tháng Chạp hàng năm, các gia đình Việt sẽ chuẩn bị lễ vật và mâm cơm cúng để đưa tiễn ông Công ông Táo về chầu trời. Trong ngày này, cá chép là vật cúng không thể thiếu bởi nhiều người tin rằng, Táo quân sẽ cưỡi cá chép bay về trời để báo cáo về chuyện làm ăn, cư xử của gia đình trong năm vừa qua.
Từ xưa đến nay, có rất nhiều quan niệm khác nhau về ý nghĩa thả cá chép trong ngày ông Công ông Táo. Theo tiến sĩ văn hóa học Nguyễn Thị Hồng của Học viện Báo chí và Tuyên truyền, cá chép là một trong ba thứ Tam sinh, tượng trưng cho phú quý, tài lộc. Vì vậy thả cá chép trong ngày 23 tháng Chạp hàng năm giúp đem vinh hoa, lộc vận đến với gia đình.
Còn theo quan niệm dân gian, thả cá chép còn sống trong chậu nước mang ngụ ý “cá hóa long”, tức là cá chép có thể vượt vũ môn hóa rồng. Từ xa xưa, rồng vốn được coi là loài vật linh thiêng, có khả năng hô mưa gọi gió nên sẽ mang đến ích lợi to lớn cho cư dân vùng nông nghiệp lúa nước. Không chỉ vậy, cá vượt vũ môn còn tượng trưng cho tinh thần vượt khó, sự kiên trì, bền bỉ không biết mệt mỏi để đi tới thành công.
Ngoài ra, cá chép còn là biểu tượng cho sự phát triển cùng khả năng sinh sôi vô cùng lớn. Thả cá chép trong ngày ông Công ông Táo tượng trưng cho tín ngưỡng phồn thực, mong cầu sự sinh sôi, phát triển của người Việt từ xưa đến nay.
Sau lễ cúng ông Công ông Táo, cá chép sẽ được “phóng sinh” bằng cách thả ra ao hồ, sông suối quanh khu vực gia đình sinh sống.
Tùy vào quan niệm truyền thống hay phong tục của mỗi vùng miền mà người ta sẽ làm lễ đưa ông Táo về trời vào tối ngày 22 hoặc đầu ngày 23 tháng Chạp Âm lịch.
Bên cạnh đó, cá chép phải được thả trước giờ Ngọ tức trước 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp thì mới kịp đưa ông Táo về trời. Nếu muộn hơn, e rằng ông Táo sẽ không kịp nhận lễ vật tâm thành từ gia chủ.
Năm nay, lễ cúng ông Công ông Táo 23 tháng Chạp rơi vào ngày 4/2 Dương lịch.
Đến gần ngày cúng ông Công ông Táo, cá chép thường sẽ được bày bán ở rất nhiều nơi. Ngoài các chợ dân sinh quanh khu vực thì bạn có thể tìm đến những trại cá hoặc nơi chuyên bán thủy sinh nếu muốn chọn lựa kỹ càng hơn.
Dưới đây là một số địa chỉ mua cá chép cúng ông Táo ở Hà Nội và TP HCM mà bạn có thể tham khảo:
Tại Hà Nội
- Chợ cá đầu mối Yên Sở: Làng Sở Thượng, Quận Hoàng Mai. Giá dao động từ 20.000 đến 30.000 đồng/3 con.
- Chợ Mễ Trì: Mễ Trì, Quận Nam Từ Liêm. Giá dao động từ 50.000 đến 70.000 đồng/3 con.
- Chợ Phú Đô: Phường Phú Đô, Quận Nam Từ Liêm.
Tại TP HCM
- Chợ Bà Chiểu: Đường Bạch Đằng, Phường 1, Quận Bình Thạnh. Giá dao động từ 10.000 đến 30.000 đồng/con.
- Chợ Nguyễn Văn Trỗi: 217 Lê Văn Sỹ, Phường 13, Quận 3. Giá dao động từ 15.000 đến 30.000 đồng/con.
- Trại cá giống Bình: 23/15/42A Đường 16 nối dài, Phường 4, Quận 8.
- Hải Sản Ông Giàu: 80/28 Đường số 9, KP5, Phường Hiệp Bình Phước, Quận Thủ Đức.
- Thuỷ sản Gò Dưa: 571 Kha Vạn Cân, Phường Linh Đông, Quận Thủ Đức.
Thông thường, cá chép chọn mua để cúng ông Công ông Táo sẽ là cá chép đỏ. Sau khi mua cá từ chợ về, gia chủ nên thả vào một bát nước sạch. Nếu mua cá từ ngày hôm trước thì bạn có thể thả thêm một vài cọng rong rêu trong bát.
Nhiều người quan niệm càng cúng nhiều cá thì càng tốt hay chỉ nên cúng một cặp cá trong ngày ông Công ông Táo. Tuy nhiên, Táo quân gồm ba vị thần nên số lượng cá phù hợp nhất để lễ cúng là ba con, tương ứng với thần đất, thần nhà và thần bếp.
Một vài mẹo bạn nên “bỏ túi” để lựa chọn cá chép khỏe, đẹp cúng ông Công ông Táo đó là:
- Nên chọn những con cá có ngoại hình khỏe mạnh, màu sắc tươi sáng. Cá không cần to nhưng nhất thiết là không bị trầy xước hay mất vảy.
- Trong quá trình chọn mua, bạn có thể chạm nhẹ vào mặt nước của chậu cá để kiểm tra độ khỏe mạnh của mỗi con. Nếu cá chép bơi nhanh, quẫy nước mạnh thì chứng tỏ đó là con khỏe mạnh, đạt yêu cầu.
- Với những người kỹ tính một chút thì có thể lật nhẹ mang cá ra để kiểm tra. Nếu mang cá có màu đỏ tươi thì có nghĩa là cá khỏe mạnh. Nếu mang chuyển sang màu thâm tức là cá đã yếu, một thời gian ngắn sau khi mua về sẽ chết.
Ngoài ra, khi phóng sinh, bạn nên chọn những khu vực ao hồ, sông suối với không gian rộng rãi, thoáng mát. Khi phóng sinh, tiễn cá chép lên trời chỉ cần nghiêng nhẹ bát để cá tự do bơi theo dòng nước.