Những điều ít biết về giải Nobel

Nobel 2016 nóng trước giờ khai mạc

Tấm huy chương Nobel Văn học dành cho tiểu thuyết gia Gabriel Garcia Marquez. Ảnh được chụp vào ngày 17/4/2015 tại bảo tàng quốc gia ở Bogota, Colombia. Ảnh: AP

Giải thưởng Nobel được nhà khoa học người Thụy Điển Alfred Nobel khai sinh vào thế kỷ 19. Các giải thưởng trong lĩnh vực y học, hoá học, văn học và hoà bình được trao lần đầu tiên vào năm 1901, 5 năm sau khi Nobel qua đời.

Năm nay, Hội đồng Nobel sẽ xướng tên những người giành giải bắt đầu từ ngày 3/10.

Giá trị

Giải Nobel có giá trị cả về mặt lịch sử lẫn số tiền người thắng giải nhận được, Gustav Kallstrand, người phụ trách Bảo tàng Nobel tại Stockholm, cho biết.

Với số tiền thưởng mỗi giải là 8 triệu kronor Thụy Điển (khoảng 930.000 USD), giải Nobel là một trong những giải thưởng hấp dẫn nhất thế giới. Theo ông, Kallstrand, khi giải thưởng lần đầu tiên được trao vào năm 1901, số tiền thưởng khi đó tương đương với khoảng 20 năm tiền lương của một giáo sư.

Tuy nhiên, ông Kallstrand cho biết giờ đây, tiền bạc chỉ là thứ yếu. Đối với mhiều người, phần thưởng lớn nhất mà họ nhận được là được góp mặt trong danh sách người đoạt giải Nobel cùng những nhân vật lỗi lạc như Albert Einstein, Marie Curie, Martin Luther King Jr., Ernest Hemingway...

Sự bí mật tuyệt đối

Theo nguyên tắc, Viện Hàn Lâm Thuỵ Điển cấm hội đồng giám khảo tiết lộ về các cuộc thảo luận của họ về ứng cử viên cho giải Nobel trong vòng 50 năm.

Kallstrand nói rằng có hai lý do cho sự nguyên tắc này. Theo đó, hội đồng trao giải muốn những người được đề cử thoát khỏi cảm giác căng thẳng khi không giành giải thưởng cao quý này.

"Giải Nobel không phải một cuộc cạnh tranh", Kallstrand nói.

Bên cạnh đó, nguyên tắc bí mật tuyệt đối còn nhằm bảo vệ tính độc lập của hội đồng giám khảo. Trong những năm đầu trao giải, cộng đồng khoa học thế giới có quy mô khá nhỏ, nên hội đồng thường biết tên các ứng cử viên và ai là người đề cử họ. Bằng cách giữ bí mật cuộc thảo luận, họ có thể tự do trình bày quan điểm thẳng thắn về các ứng cử viên.

Hội đồng giám khảo là ai

Trong di chúc năm 1895, Alfred Nobel quy định các tổ chức có thẩm quyền lựa chọn người chiến thắng.

Đối với giải Nobel Y học, ông giao nhiệm vụ này cho Viện Karolinska ở Stockholm, Thuỵ Điển. Viện Hàn Lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển sẽ trao giải Nobel Vật lý và Hoá học. Và Giải thưởng về văn học sẽ do Viện Hàn Lâm Thụy Điển lựa chọn.

Lễ trao giải Nobel được tổ chức tại Stockholm, Thụy Điển ngày 10/12/2007. Ảnh: nobelprize.org

Một điểm đặc biệt là giải Nobel Hòa bình, giải thưởng cao quý vinh danh những đóng góp cho nhân loại, do hội đồng đánh giá được Quốc hội Na Uy bổ nhiệm.

Alfred Nobel chưa bao giờ giải thích lý do cho việc này. Theo AP, có lẽ Nobel cảm thấy rằng Na Uy thích hợp với giải Nobel Hòa bình hơn Thụy Điển.

Giải Nobel Kinh tế có tồn tại không

Trên thực tế, Nobel chưa từng đề cập tới giải thưởng dành cho lĩnh vực kinh tế trong di chúc. Giải Nobel Kinh tế được Ngân hàng Trung ương Thụy Điển Riksbank thành lập vào năm 1968 để tưởng nhớ ông.

Mặc dù vậy, giải thưởng về kinh tế vẫn được trao cùng với các giải Nobel khác tại lễ trao giải được tổ chức vào ngày 10/12 hàng năm, ngày mất của Alfred Nobel.

Quỹ Nobel, tổ chức điều hành các giải thưởng, không gọi đây là một giải Nobel. Tên gọi chính thức của nó là giải thưởng Khoa học kinh tế Riksbank Sveriges để tưởng nhớ Alfred Nobel.

Tại sao không có giải Nobel Toán học

Vào những năm 1980, nhiều lời đồn đại cho tằng bạn gái của Alfred Nobel đã có quan hệ tình cảm với nhà toán học Magnus Gosta Mittag-Leffler. Tuy nhiên, tin đồn này không có cơ sở.

Có hai lời giải thích cho việc không có giải Nobel Toán học. Năm 1895, khi Nobel viết di chúc, giải thưởng về toán học đã có ở Thụy Điển và ông nhận thấy không cần phải lập ra một giải thưởng thứ hai. Bên cạnh đó, vào đầu thế kỷ 20, các ngành khoa học đã được ứng dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả, trong khi những đóng góp của toán học cho nhân loại dường như không rõ ràng.

Alfred Nobel (1833 - 1896), nhà phát minh người Thụy Điển đã sáng lập ra giải thưởng Nobel cao quý. Ảnh: nobelprize.org

Giải Nobel dành cho những người đã qua đời

Kể từ năm 1974, Quỹ Nobel quy định rằng giải thưởng này có thể không được trao cho người đã qua đời, nhưng một người vẫn có thể được vinh danh nếu họ ra đi vào giữa thời điểm công bố vào tháng 10 và lễ trao giải chính thức tháng 12.

Trước khi quy định này được đưa ra, chỉ có hai người thắng giải Nobel khi đã khuất.

Vào năm 2011, Ủy ban Nobel Y học đã vinh danh Ralph Steinman mà không biết rằng ông đã qua đời chỉ ba ngày trước khi công bố. Quỹ Nobel đã quyết định vẫn trao giải thưởng cho ông.

Làm thế nào để thắng giải Nobel

Những người nhận giải thường được hỏi câu này và câu trả lời họ thường đưa ra là "làm việc chăm chỉ và theo đuổi đam mê".

Đối với các lĩnh vực khoa học, người giành giải thường phải chờ đợi hàng thập kỷ, trước khi ban giám khảo cảm thấy chắc chắn rằng những khám phá của họ đã chứng minh được tầm quan trọng và tín thiết thực qua thời gian.

Điều này khác với quyết định của giải Nobel Hòa bình. Có trường hợp giải thưởng này được trao hơi sớm, như giải thưởng năm 1994 dành cho một thỏa thuận hòa bình ở Trung Đông. Tuy nhiên, sau khi ký Hiệp ước hoà bình Oslo, tiến trình hoà bình giữa Israel và Palestine hoàn toàn sụp đổ.