Những nỗ lực 'giải cứu' sông Tô Lịch

Sông Tô Lịch (Hà Nội) là một nhánh nhỏ của sông Hồng, nối thông thủy với hồ Tây. Vào năm 1889, một phần sông Tô Lịch bị lấp. Hiện tại, con sông này có chiều dài khoảng 14 km, bắt đầu từ phường Nghĩa Đô (Cầu Giấy) sau đó chảy ra sông Nhuệ đoạn thuộc địa bàn xã Hữu Hòa (Thanh Trì).

Sông Tô Lịch có hơn 280 cửa xả nước thải; ước tính mỗi ngày có khoảng 150.000 m3 nước thải chưa qua xử lí xả vào con sông này.

Thí điểm xử lí ô nhiễm sông Tô Lịch công nghệ Nhật Bản triển khai ngày 16/5.

Ngày 16/5/2019, Tổ chức Xúc tiến Thương mại - Môi trường Nhật Bản và Công ty Cổ phần Cải thiện Môi trường Nhật Việt (JVE) đã tiến hành Lễ khởi động lắp đặt thiết bị xử lí xuống sông Tô Lịch.

Sau đó, chuyên gia Nhật Bản và cán bộ kĩ thuật của JVE phối hợp với Nhóm công tác thuộc các Sở, ngành, đơn vị được giao triển khai vận hành hệ thống và các nội dung khác của khu vực thí điểm theo kết luận và ý kiến chỉ đạo của Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Thế Hùng tại văn bản số 142/TB-VP ngày 09/5/2019.

Đây là dự án được nhiều người dân chờ đợi với mong muốn giảm ô nhiễm sông Tô Lịch.

Theo đơn vị thí điểm, hệ thống Nano - Bioreactor được đặt xuống lòng sông Tô Lịch trở thành "nhà máy" xử lí nước thải với công suất lên tới 1.350.000m3/ngày đêm.

Hệ thống thiết bị được đặt trong lòng sông.

Vật liệu thiên nhiên Bioreactor sử dụng trong thí điểm xử lí ô nhiễm sông Tô Lịch.

Theo đơn vị thí điểm xử lí ô nhiễm, Dự án nêu trên được thực hiện nhằm đáp ứng một số các mục tiêu sau:

Thứ nhất, chứng minh việc xử lí triệt để tận gốc mùi hôi thối (ở cấp độ phân tử), khu vực lắp đặt thí điểm công nghệ Nano-Bioreactor mùi hôi thối gần như không còn.

Thứ hai, chứng minh việc phân hủy tận gốc một phần bùn hữu cơ tồn đọng lâu năm dưới lòng sông tại khu vực thí điểm thành CO2, H2O mà không cần nạo vét cơ học.

Thứ ba, chứng minh mô phỏng theo tỉ lệ thực tế xử lí trong 24 giờ lượng nước thải chảy liên tục vào sông Tô Lịch tại khu xử lí bằng công nghệ Nhật Bản, đảm bảo chất lượng nước đạt qui chuẩn hiện hành của Việt Nam (QCVN 08-MT:2015/BTNMT).

Thứ tư là bảo tồn hệ sinh thái, cá, thủy sinh phát triển tốt.

Thứ năm là chứng minh nguyên lí kích hoạt vi sinh vật có lợi tăng, làm ức chế và giảm số lượng vi khuẩn có hại như Coliform, E.coli để không làm ảnh hưởng đến sức khỏe người dân sống cạnh khu thí điểm và cả dòng sông trong lương lai.

Thứ sáu là hệ thống xử lí đảm bảo không gây ô nhiễm thứ cấp (không dồn chất ô nhiễm xuống hạ lưu, không nạo vét bùn mang đi nơi khác gây ô nhiễm tại khu vực đổ thải).

Các đơn vị độc lập lấy mẫu nước, bùn... ở khu vực thí điểm. Kết quả, các chỉ số ô nhiễm giảm rõ rệt.

Sáng 6/6, TS Kubo Jun, chuyên gia Nhật Bản và Công ty Cổ phần Cải thiện Môi trường Nhật Việt (JVE) đã tiếp tục lấy mẫu nước, bùn ở sông Tô Lịch sau khoảng 20 ngày thí điểm xử lí ô nhiễm bằng công nghệ Nhật.

Ông dùng tay lấy bùn và đưa lên mũi ngửi. Vị này cho biết chỉ số về độ dày bùn, mùi hôi đã giảm đáng kể.

Chuyên gia Nhật Bản lấy bùn ở sông Tô Lịch.

Để chứng minh quá trình và đánh giá chính xác mức độ xử lí, phân hủy lớp bùn hữu cơ, ngày 14/6/2019, phía chuyên gia Nhật Bản đã đề xuất tiến hành quây kín khu bùn nổi tại khu vực sông Tô Lịch - đoạn đầu đường Nguyễn Đình Hoàn để trình diễn việc xử lí bùn.

Tại khu vực quây có diện tích 70 m2, kích thước dài x rộng = 2 x 35m bố trí 4 tấm vật liệu Bioreactor và dẫn nước thải từ bên ngoài khu thí điểm phun vào khu quây.

Khu vực trình diễn xử lí bùn.

Ngày 9/7/2019, qua công tác dự báo thời tiết, Công ty Thoát nước cho biết thời gian từ 3-5 ngày sau sẽ có mưa, cường độ từ 40-50mm trên địa bàn TP và đơn vị này thực hiện rà soát mức nước khống chế trên toàn bộ TP.

Công ty Thoát nước Hà Nội đã xả nước từ 9h30 ngày 9/7/2019 đến 14h ngày 12/7/2019. Việc này đã khiến thí điểm phải kéo dài.

Xả nước hồ Tây khiến thí điểm phải kèo dài. Cá chết theo nước hồ vào sông Tô Lịch.

Ngày 5/8, Công ty JVE - đơn vị thí điểm xử lí ô nhiễm sông Tô Lịch bằng công nghệ Nhật Bản Nano - Bioreactor đã tiến hành thực hiện mô hình trình diễn toàn bộ các quá trình xử lí yếm khí, hiếu khí...; xử lí nước thải sông Tô Lịch thành nước đạt chuẩn QCVN, tắm được.

Trao đổi với chúng tôi, TS Kubo Jun, Cố vấn kỹ thuật Tổ chức xúc tiến Thương mại - Môi trường Nhật Bản cho biết từ đầu dự án, các thiết bị xử lí ô nhiễm đã được đặt trong lòng sông.

"Tuy nhiên, điều này khiến người dân, các nhà khoa học quan tâm tới dự án chưa hình dung được hệ thống xử lí ô nhiễm hoạt động như thế nào.

Chúng tôi đưa các thiết bị vào khu trình diễn để người dân, các nhà khoa học thấy rõ qui trình, quá trình xử lí như đang diễn ra ở trong lòng sông", TS Kubo Jun nói.

Khu vực trình diễn xử lí nước sông Tô Lịch.

Nước sông Tô Lịch sau khi xử lí bằng công nghệ Nhật Bản.

Chiều 8/8, TS Kubo Jun, Cố vấn kĩ thuật Tổ chức xúc tiến Thương mại - Môi trường Nhật Bản đã tắm nước sông Tô Lịch sau xử lí. TS Kubo Jun cho biết điều đầu tiên ông cảm nhận được là không còn mùi hôi thối.

"Có thể khẳng định 100% là sau khi xử lí nước sông Tô Lịch không còn mùi hôi thối. Về độ trong của nước, khi so sánh với một chai nước lọc bán trên thị trường thì rất khó phân biệt. Độ trong đã đạt như chúng tôi tính toán.

Tôi dùng nước rửa mặt nhiều lần nhưng không cảm giác ngứa hoặc hôi thối", TS Kubo Jun nói.

TS Kubo Jun tắm nước sông Tô Lịch sau khi xử lí.

Ngày 16/9/2019, tại khu vực thí điểm, phía Nhật Bản đã cho thả cá Koi Nhật và cá chép Việt Nam và một số loại cá khác trong khu vực thí điểm.

Tại Tô Lịch, trong số 50 con cá Koi Nhật và 50 cá chép Việt Nam có 3/100 con cá bị chết sau 2-3 ngày.

Cá Koi được thả xuống bồn nước sông Tô Lịch sau xử lí.

"Tôi cho rằng, đàn cá Koi Nhật Bản, cá chép đỏ Việt Nam được thả xuống khu thí điểm làm sạch bằng công nghệ Nhật Bản ở sông Tô Lịch, góc Hồ Tây từ hôm 16/9 đến hôm nay vẫn sống được thì rõ ràng nguồn nước đã được xử lí khá an toàn. Nếu không an toàn thì đàn cá này khó sống được lâu như vậy.

Hiện tượng một vài con cá Koi Nhật Bản chết ở sông Tô Lịch là bình thường, vì kể cả chúng ta có thả cá Koi Nhật Bản ở bể nước sạch đôi khi vẫn có một "tỷ lệ chết" nhất định.

Chúng ta phải kiểm tra xem đàn cá đưa về thả có con nào yếu không, vì thay đổi đột ngột môi trường sống cũng làm cho những con cá yếu chưa thể thích nghi ngay được, dẫn đến hao hụt là bình thường", chuyên gia thủy sản, PGS TS Kim Văn Vạn - Trưởng khoa Thủy sản (Học viện Nông nghiệp Việt Nam).

Tính đến thời điểm hiện tại, các loại cá thả tại khu vực thí điểm sống và sinh trưởng tốt trong môi trường nước sau khi được xử lí.

Cá Koi đang sống ở nước sông Tô Lịch sau xử lí.

Ngày 29/10/2019, Tổ chức Xúc tiến Thương mại - Môi trường Nhật Bản đã báo cáo đánh giá hiệu quả Dự án thí điểm xử lí một đoạn sông Tô Lịch và một góc Hồ Tây bằng công nghệ Nano-Bioreactor và đưa ra đề xuất, kiến nghị.

Theo đơn vị này, tại khu vực sông Tô Lịch sau khi thí điểm gần như không còn mùi hôi thối, không phải đeo khẩu trang khi đứng ở đoạn sông thí điểm.

"Tại khu vực thí điểm, mùi hôi thối của đoạn sông Tô Lịch đã giảm gần như không còn chỉ sau 3 ngày vận hành hệ thống xử lí bằng công nghệ Nano-Bioreactor.

Hiện tại, theo đánh giá của người dân sống cạnh khu vực thí điểm, mặc dù hàng ngày vẫn có lượng nước thải chưa qua xử lí liên tục xả trực tiếp vào khu vực thí điểm tuy nhiên gần như hoàn toàn không còn mùi hôi thối", Tổ chức Xúc tiến thương mại - Môi trường Nhật Bản cho hay.

Ngoài ra, để đánh giá chính xác, định lượng của kết quả giảm mùi hôi thối, phía chuyên gia Nhật Bản đã mang thiết bị đo mùi chuyên dụng OMX-ADM của hãng Shinyei Nhật Bản để đánh giá.

Kết quả cho thấy, chỉ số nồng độ mùi tại khu vực trước xử lí đạt giá trị 999, là giá trị cao nhất trong phạm vi đo của máy (nồng độ mùi thực tế có thể cao hơn giá trị này); chỉ số nồng độ mùi tại khu thí điểm chỉ đạt giá trị 5, nồng độ mùi hôi thối giảm từ 999 xuống 5, tức giảm tới 200 lần.

Trưa 30/10, Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà đã thị sát khu thí điểm xử lí ô nhiễm công nghệ Nhật Bản.

"Với công nghệ của Nhật Bản, bước đầu đã giải quyết được 3 mục tiêu: xử lí mùi, xử lí bùn và một số chất cơ bản. Bộ Tài nguyên và Môi trường hoàn toàn yên tâm về cách thức xử lí và chất lượng", báo Tài nguyên và Môi trường dẫn lời ông Hà.

Đoạn sông Tô Lịch được quây kín để thí điểm xử lí bằng chế phẩm Redoxy3C.

Đáng chú ý, hồi tháng 6 vừa qua, Công ty Thoát nước Hà Nội cũng thí điểm làm sạch sông Tô Lịch bằng việc phun rải chế phẩm Redoxy3C tại khu vực chân cầu Khương Đình.

Cụ thể, Công ty Thoát nước Hà Nội đã quây một đoạn sông Tô Lịch để thí điểm làm sạch bằng chế phẩm Redoxy-3C. Khu vực này được quây kín bằng các tấm thép dày, gia cố chắc chắn.

Chế phẩm Redoxy -3C khi "hoạt động" sẽ cung cấp oxy cho nước và hệ sinh thái ở sông; vi sinh vật hiếu khí sẽ hoạt động và thúc đẩy quá trình tự xử lí nước.

Bà Trần Minh Hiền, Đội trưởng Đội Quản lí duy trì hồ (Công ty Thoát nước Hà Nội) cho biết khu vực quây thử nghiệm lượng oxy hòa tan tăng đáng kể và đã bớt mùi hôi thối, một số chỉ số ô nhiễm khác cũng giảm.

Bè thủy sinh trên sông Tô Lịch.

Ngoài các giải pháp trên, năm 2014, Sở TN&MT Hà Nội đã phối hợp với Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội lắp đặt 38 cụm bè thủy sinh trên sông Tô Lịch đoạn từ đường Hoàng Quốc Việt đến Cầu Mới.

Các cây thủy sinh được kì vọng sẽ hỗ trợ làm sạch nước tự nhiên nhờ phần thân và rễ có vai trò như bộ lọc, chuyển các chất ô nhiễm thành sinh khối của cây và cung cấp bổ sung oxy vào nước.

Sông Tô Lịch được vớt rác thường xuyên.

Bên cạnh đó, nhiều năm trở lại đây, sông Tô Lịch cũng được cơ quan chức năng thường xuyên dọn dẹp rác thải.

Định kì hàng năm, Công ty Thoát nước Hà Nội cũng vẫn tiếp tục tiến hành nạo vét bùn tại sông Tô Lịch.

Bùn đất sau khi đưa lên sẽ được chuyển về Nhà máy xử lí nước thải Yên Sở (quận Hoàng Mai, Hà Nội).

Từ một con sông trong xanh góp phần tiêu thoát nước trên địa bàn Thủ đô, sông Tô Lịch hiện đã trở thành một dòng sông "chết".

Suốt 3 thập kỉ qua, Hà Nội cùng nhiều đơn vị trong và ngoài nước đã triển khai nhiều giải pháp nhưng sông Tô Lịch vẫn chưa "hồi sinh" trở lại.

Với những nỗ lực nêu trên, liệu sông Tô Lịch có thể trong xanh như xưa?