Toan tính của Vingroup, Masan sau cuộc sáp nhập

Thỏa thuận này được đánh giá là "bước ngoặt" với cả Vingroup và Masan, bởi lợi ích và toan tính phía sau thương vụ. Vingroup sẽ có nguồn để tập trung vào những mảng kinh doanh chiến lược, trong khi Masan sẽ được mảng ghép quan trọng để xây dựng đế chế hàng tiêu dùng - bán lẻ.

Sản phẩm của Masan được bày bán trong hệ thống Vinmart. (Ảnh: Hoài Thu).

Bán lẻ là một trong số ít ngành còn duy trì tốc độ tăng trưởng hai con số. Theo báo cáo của Công ty chứng khoán MB (MBS), quy mô toàn thị trường bán lẻ của Việt Nam ước tính khoảng 142 tỉ USD, tương đương 59% GDP, trong đó riêng bán lẻ hàng hóa chiếm hơn 40%, với quy mô 60 tỉ USD. Tốc độ tăng trưởng bình quân năm của ngành khoảng 13%, cao gấp rưỡi tốc độ tăng trưởng kinh tế.

Với tốc độ tăng tầng lớp trung lưu nhanh nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương, hơn 50% dân số đang ở độ tuổi lao động và hơn 40% có tuổi dưới 24, thị trường bán lẻ Việt Nam được dự báo sẽ còn duy trì "sức nóng" trong những năm tới.

Tuy nhiên, để giành quyền chi phối trên thị trường này, cuộc chơi cũng khốc liệt và tốn kém không thua gì những lĩnh vực "đốt tiền" như thương mại điện tử. Báo cáo tài chính của Vingroup những năm gần đây đều ghi nhận bán lẻ là một trong những mảng lỗ cao nhất. Khoản lỗ được đẩy lên cao cùng giai đoạn mở rộng của hệ thống Vinmart và Vinmart+.

Năm 2014, mảng bán lẻ mang về doanh thu 454 tỉ nhưng lỗ trước thuế hơn 279 tỉ đồng. Bốn năm sau đó, doanh thu của hệ thống này tăng lên 21.257 tỉ đồng, trở thành mảng kinh doanh có doanh thu chỉ sau lĩnh vực bất động sản, nhưng báo lỗ hơn 5.100 tỉ.

Tham vọng nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường đòi hỏi một khoản đầu tư ban đầu rất lớn để mở rộng hệ thống. Dù chịu lỗ, song Vingroup đã trở thành một trong những "người chơi" nắm quyền chi phối thị trường với mạng lưới hơn 2.600 siêu thị và cửa hàng VinMart & VinMart + tại 50 tỉnh thành.

Vì sao Vingroup rút lui?

Nhiều năm liền đánh đổi lợi nhuận lấy quy mô, ở giai đoạn mà Vinmart đang dần chiếm lĩnh được thị trường thì Vingroup rút lui. Quyết định tưởng chừng khó hiểu nhưng nếu xem xét kĩ thì thương vụ này mang khía cạnh tích cực hơn là tiêu cực cho Vingroup.

Thứ nhất, mảng bán lẻ là mảnh ghép lớn trong hệ sinh thái của Vingroup, bổ trợ cho các lĩnh vực khác, đặc biệt là bất động sản, nhưng bản thân hệ sinh thái trong mảng bán lẻ lại không quá lớn. Ngoài hệ thống VinEco, Vingroup không tham gia quá sâu vào lĩnh vực sản xuất hàng tiêu dùng, dù trước đó mì tôm từng là điểm khởi đầu cho tập đoàn. Trong khi đó, Masan, với nền tảng hàng tiêu dùng nhanh là lĩnh vực lõi, sẽ khai thác và tận dụng tốt hơn hệ sinh thái bán lẻ mà Vingroup đã xây dựng.

Theo như thỏa thuận hai bên, Vingroup không chia sẻ về tỉ lệ sở hữu của tập đoàn này trong công ty mới, nhưng cho biết vẫn là cổ đông. Điều này cũng có nghĩa, hệ thống Vinmart dù không còn do Vingroup nắm quyền kiểm soát, vẫn sẽ hỗ trợ cho hệ sinh thái bất động sản - lĩnh vực lõi của tập đoàn. 

Bản thân lĩnh vực bán lẻ cũng không liên quan quá nhiều đến mảng hoạt động sản xuất - công nghệ, trọng tâm mới của Vingroup.

Lí do thứ hai, mang ý nghĩa quan trọng hơn, là Vingroup có thể tập trung nguồn lực cho những mảng kinh doanh chiến lược khác.

Với quy mô mở rộng và thị trường bán lẻ vẫn đang trong giai đoạn cạnh tranh cao, nếu vẫn tiếp tục đầu tư, mỗi năm Vingroup sẽ phải chấp nhận khoản lỗ nhiều nghìn tỉ để giữ vị thế chủ động trên sân chơi này. Khoản lỗ này sẽ không ảnh hưởng quá lớn với một tập đoàn có quy mô tài sản gần 15 tỉ USD như Vingroup, nhưng sẽ tốt hơn nếu được chuyển hướng sang các lĩnh vực cốt lõi hiện nay.

Kể từ khi công bố chiến lược chuyển hướng sang công nghệ - công nghiệp - dịch vụ, lĩnh vực này trở thành trọng tâm đầu tư của Vingroup với quy mô tài sản bộ phận tăng nhanh. Đến cuối quý II/2019, bộ phận sản xuất của tập đoàn có tổng tài sản hơn 73.000 tỉ đồng, chỉ đứng sau lĩnh vực bất động sản. Tuy nhiên, ở giai đoạn đầu, mảng này vẫn đang thua lỗ. Trong nửa đầu năm nay, mảng sản xuất của Vingroup lỗ hơn 2.900 tỉ đồng.

Logo Vinmart bên ngoài một siêu thị của hệ thống này tại Hà Nội. (Ảnh: Hoài Thu).

Masan được gì?

Khác với Vingroup, ngoại trừ khoáng sản, các hoạt động lõi còn lại của Masan đều xoay quanh bán lẻ. Và Vinmart có thể là mảnh ghép quan trọng cho tham vọng trở thành đế chế trong lĩnh vực hàng tiêu dùng - bán lẻ của tập đoàn này.

Trong báo cáo thường niên 2018, ban lãnh đạo Masan nhấn mạnh chiến lược tiếp theo là kết nối những lĩnh vực kinh doanh với hệ sinh thái đáp ứng nhu cầu hằng ngày của người tiêu dùng. Định hướng của chiến lược này là triển khai cửa hàng một điểm đến "a one-stop shop" - nơi giải quyết tất cả vấn đề của khách hàng, từ tài chính, thịt, thực phẩm và đồ uống đến chăm sóc sức khoẻ. Với hệ thống quy mô lớn của Vinmart, thương vụ này có thể giúp tham vọng của Masan được đẩy nhanh hơn.

Bên cạnh đó, sở hữu hệ thống Vinmart có thể còn là lời giải cho bài toán cạnh tranh trong tương lai với những "đại gia" như Amazon hay Alibaba.

Tại Diễn đàn Công nghệ FPT 2019, ông Nguyễn Anh Nguyên, Phó Tổng giám đốc Masan, cho biết một trong những thách thức họ phải đối mặt là kênh phân phối, khi những tên tuổi lớn của thế giới xâm nhập thị trường Việt Nam.

"Alibaba và Amazon bắt đầu vào Việt Nam, và họ không phải tầm thường. Không chỉ riêng Masan đâu, các doanh nghiệp sản xuất của Việt Nam không cẩn thận chỉ 3-5 năm nữa, khả năng xây dựng thương hiệu có thể vẫn còn, khả năng sản xuất có thể vẫn còn, nhưng khả năng bán hàng sẽ mất", ông Nguyên nói.

Cuộc chơi trên thị trường phân phối có thể khốc liệt hơn và với những công ty sản xuất hàng tiêu dùng như Masan, không kiểm soát được kênh phân phối đồng nghĩa với mất lợi thế ngay trên sân nhà. 

"Điều đó rất nguy hiểm. Bán gói mì có lời bao nhiêu đâu, nhưng bạn phải đóng 24% lợi nhuận biên ra siêu thị thì chắc chắn đổ máu", Phó Tổng giám đốc Masan cảnh báo. 

Sở hữu một hệ thống lớn như Vinmart sẽ giúp Masan tối ưu được kênh phân phối, giảm tỉ lệ chi phí trung gian tới tay người tiêu dùng.

Mang lại lợi ích lớn trong dài hạn, tuy nhiên tham gia cuộc chơi bán lẻ sẽ là thách thức không nhỏ với Masan trong ngắn hạn, đặc biệt là vấn đề lợi nhuận.

Năm gần nhất, lợi nhuận trước thuế của Masan Consumer đạt hơn 3.800 tỉ đồng, nhưng hệ thống VinCommercer lỗ tới 5.100 tỉ đồng. Mặc dù Masan sẽ hưởng lợi khi làm chủ hệ thống phân phối, giảm thiểu chi phí trung gian, song để duy trì cuộc chơi trên thị trường này, việc bị ăn mòn lợi nhuận là điều khó tránh. Nếu đi theo con đường của Vingroup trong những năm gần đây, nhiều khả năng câu chuyện đánh đổi lợi nhuận lấy thị phần sẽ phải tiếp diễn.

Với triết lí nhìn về dài hạn của ban lãnh đạo Masan, vấn đề này có thể không tác động quá nhiều. Nhưng với nhà đầu tư trên thị trường, con số lợi nhuận của Masan Consumer trong những năm tới sẽ là vấn đề đáng lưu tâm. 

Chốt phiên giao dịch hôm nay, sau khi Vingroup và Masan công bố thương vụ, cổ phiếu MSN trên sàn chứng khoán đã giảm sàn, mất gần 7% thị giá. Vốn hóa Masan bốc hơi hơn 5.600 tỉ đồng.