Đầu tư BOT giao thông: Dân è cổ đóng phí

Không đi vẫn phải trả phí

Theo tin tức trên báo Pháp luật TP HCM, phát biểu tại hội thảo vai trò của Kiểm toán Nhà nước đối với các dự án BOT, ngày 15/9, ông Lê Quốc Đạt, Phó Chánh Thanh tra Bộ Kế hoạch và Đầu tư,cho rằng người dân đã đóng thuế và Nhà nước có nghĩa vụ xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu đảm bảo nhu cầu đi lại cho người dân. Những tuyến đường độc đạo như quốc lộ 5 (Hà Nội - Hải Phòng), Hà Nội - Bắc Giang trước đây được xây dựng dựa trên tiền thuế của người dân và duy tu, bảo dưỡng dựa trên tiền phí của người dân (quỹ bảo trì đường bộ).

“Bây giờ nhà đầu tư vào lập dự án BOT, một số đoạn chỉ là thảm lại bề mặt và thu phí. Lập luận một số đơn vị rằng nhà đầu tư đang bán phần giá trị gia tăng nhưng thực chất là tước đoạt đi quyền sử dụng của người dân đối với một tiện ích vốn thuộc về họ…” - ông Đạt khẳng định.

Đồng tình nhận định trên, TS Nguyễn Đức Kiên, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, đặt câu hỏi “Thời gian qua người dân đang kêu cái gì?”. Và ông Kiên tự trả lời không phải người dân kêu chủ trương đầu tư BOT mà kêu vai trò của Nhà nước. “Nhà nước được người dân ủy quyền để cung ứng cho người dân một cơ sở hạ tầng phù hợp với kết quả đóng góp (thuế). Do đó, Nhà nước phải đáp ứng cho người dân một cơ sở hạ tầng thiết yếu. Sau đó, chúng ta mới phân ra ai có thu nhập khá thì sử dụng dịch vụ tốt hơn…” - ông Kiên nhấn mạnh.

Báo Vietnamnet đưa tin, cũng do chưa có quy định trạm thu phí phải nằm trong dự án nên một số trạm đặt bất hợp lý, công trình một nơi, thu phí một nẻo.

Thậm chí, để các phương tiện giao thông không đi vào đường tránh, đường vòng, chủ đầu tư còn còn “lèo lái” thêm 5-10km để đặt trạm thu phí, buộc người dân phải trả tiền kể cả khi người dân đi qua đường tránh - ông Ngô Văn Quý, Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước (KTNN) chuyên ngành IV bức xúc. Tình trạng này được ông Lê Quốc Đạt ví von các trạm thu phí như “lẩu thập cẩm”.

Chưa kể, theo ông Đạt, mỗi trạm BOT cơ quan Nhà nước lại ban hành một thông tư thu phí riêng, với dải thu phí quá rộng, lại được tăng phí theo lộ trình (như các trạm BOT trên QL1 và QL14 “ưu ái” 3 năm tăng phí một lần, mỗi lần tăng 18%) thì chủ trương giảm phí BOT sao thực hiện được?

Dự án BOT mọc lên như nấm sau mưa trên những tuyến đường độc đạo, khiến người dân không có sự lựa chọn. (Ảnh: Báo Tiền Phong).

Ví dụ trạm thu phí của dự án BOT hầm đường bộ Phước Tượng, Phú Gia lại đặt ở Km 894 trên quốc lộ 1 trước hầm Hải Vân. Điều này khiến người dân ở thị trấn Lăng Cô (Phú Lộc, Huế) khi đi lại, giao dịch với TP Đà Nẵng không hề sử dụng hầm đường bộ Phước Tượng, Phú Gia mà vẫn phải trả phí. Hay dự án BOT tuyến tránh TP Vĩnh Yên lại tổ chức thu phí tại trạm Bắc Thăng Long - Nội Bài.

Thậm chí là trường hợp “lẩu thập cẩm công trình thu phí” như việc nhà đầu tư sử dụng trạm thu phí cầu Bến Thủy 1 và trạm thu phí cầu Bến Thủy 2 để hoàn vốn cho các dự án. “Nếu người dân chỉ đi qua cầu Bến Thủy 1 và 2 thì có thể không ngờ được rằng mình đang cõng phí cho vài dự án khác ở đâu đó. Cụ thể như dự án tuyến tránh TP Vinh, dự án Nam Bến Thủy - tuyến tránh TP Hà Tĩnh, dự án nút giao quốc lộ 46 và dự án cầu Yên Xuân…” - ông Đạt nói.

Lợi tư nhân hưởng, lỗ nhà nước chịu?​

Thông tin trên báo Tiền Phong, đề cập những “góc khuất” của dự án BOT, trong tham luận của mình, PGS Nguyễn Đình Hòa, Phó Giám đốc Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán cho rằng, nhiều dự án BOT hiện chưa đảm bảo hài hòa lợi ích giữa ba bên là: Nhà nước - Nhà đầu tư và người dân.

Nguyên nhân do quy trình quản lý dự án BOT khép kín, mang tính chất “đóng cửa nội bộ” giữa cơ quan nhà nước có thẩm quyền và chủ đầu tư dự án. Cơ quan Nhà nước cũng chưa làm tròn vai “trọng tài”, chưa tương xứng với niềm tin và trách nhiệm được người dân ủy quyền. Bên cạnh đó, Nhà nước cũng “ưu ái” và trao nhiều quyền cho nhà đầu tư như có thể chỉ định thầu, định giá các sản phẩm xây dựng, tạm ứng vốn cho nhà thầu; thao túng quy trình đầu tư…

Cũng vì khép kín nên theo ông Hòa, các dự án BOT đang thiếu sự công khai, minh bạch, người dân không được thông tin về doanh thu, chi phí, cách tính phí, thời gian thu phí… Người dân cũng không có quyền lựa chọn, bị ép sử dụng dịch vụ, thậm chí không sử dụng dịch vụ cũng vẫn phải trả phí. “Động cơ “cố hữu” của chủ đầu tư không chỉ là thu hồi vốn trong quá trình khai thác sau này mà còn hướng vào lợi nhuận và hưởng lợi trong quá trình xây dựng dự án, do đó gánh nặng này đều dồn lên người sử dụng dự án BOT”, ông Hòa phản ánh.

Ông Phan Duy Minh, Phó Giám đốc Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán chỉ ra thực tế: Vì cần thu hút đầu tư nên nhiều dự án BOT được quyền vay vốn của các ngân hàng do Nhà nước bảo lãnh để đầu tư với lãi suất ưu đãi. Khi vốn vay của dự án BOT được bảo lãnh thì thực chất vẫn là đầu tư nhà nước nhưng theo “hình thức” đáng ngại là, nếu có lợi thì chủ đầu tư được hưởng, còn thua lỗ thì Nhà nước gánh chịu.

Điển hình như dự án BOT cầu Phú Mỹ khi được đầu tư xây dựng. Chủ đầu tư hy vọng sẽ thu hút một lượng lớn phương tiện vận tải đi qua. Tuy nhiên, sau khi lưu lượng phương tiện qua cầu Phú Mỹ chỉ lác đác Công ty Cổ phần Đầu tư xây dựng Phú Mỹ đã quyết định trả lại dự án cho thành phố Hồ Chí Minh.

Trước khi trả lại, công ty đã kiến nghị thành phố hỗ trợ giãn nợ như điều khoản trong hợp đồng BOT. Tương tự, dự án BOT nâng cấp đường Huỳnh Tấn Phát (quận 7), dự án BOT cầu Ông Thìn (Bình Chánh) cũng bị trả lại cho thành phố Hồ Chí Minh.

Nhiều ý kiến cũng cho rằng, việc đầu tư theo hình thức BOT chưa tuân thủ nghiêm ngặt cơ chế thị trường, tức là lời ăn lỗ chịu. Bên cạnh đó, khi xuất hiện mâu thuẫn giữa người dân và nhà đầu tư, lẽ ra các cơ quan nhà nước phải bảo vệ lợi ích của nhân dân.

Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp cơ quan nhà nước lại biểu lộ quan điểm nghiêng về phía các nhà đầu tư và giải thích hộ cho các nhà đầu tư. Thậm chí có cơ quan nhà nước còn phản đối KTNN thực hiện kiểm toán dự án BOT với lập luận rằng “BOT là của nhà đầu tư”.

An Yên (Tổng hợp)