Lễ Vu Lan rằm tháng 7 Âm lịch được xem là một trong những sự kiện quan trọng của đạo Phật nhằm tưởng nhớ, báo ân, báo hiếu công ơn sinh thành và dưỡng dục của cha mẹ, tổ tiên.
Theo nghiên cứu của Hòa thượng Thích Bảo Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, bông hồng cài áo trong lễ Vu Lan báo hiếu xuất phát từ một phong tục của người Nhật và được hòa Thượng Thích Nhất Hạnh đưa về nước từ những năm 1960.
Cụ thể, trong một chuyến công tác tại Nhật Bản, thiền sư Thích Nhất Hạnh được người Nhật cài lên ngực một bông hoa hồng trắng lên ngực áo. Thấy làm lạ, thiền sư đã về tìm hiểu và nhận ra được ý nghĩ thiêng liêng của hành động này nên đã chọn loài hoa này làm biểu tượng cho lễ Vu Lan của nhà Phật.
Từ đó, nghi thức này được nhiều người Việt Nam học theo, làm theo như một hoạt động không thể thiếu trong mỗi mùa lễ Vu Lan báo hiếu.
Bông hoa hồng được coi là biểu tượng của tình yêu, đồng thời còn tượng trưng cho sự cao quý, tri ân và báo hiếu. Với ý nghĩa cao đẹp đó, vào mỗi dịp lễ Vu Lan, các ngôi chùa đều tổ chức nghi thức cài hoa hồng cho những ai dự lễ.
Mỗi người sẽ cài lên ngực áo một bông hoa hồng để nhớ về những công ơn của cha mẹ. Đặc biệt, những bông hoa hồng được trao với những màu sắc khác nhau đều ẩn chứa trong đó nhiều ý nghĩa thiêng liêng và cao cả. Trong đó:
Người được cài lên ngực áo mình bông hoa hồng màu đỏ là những người vô cùng may mắn, bởi hoa hồng có màu này tượng trưng cho việc bạn còn có cả cha lẫn mẹ trên đời này. Đồng thời, đây còn là một sự nhắc nhở về việc bạn vẫn còn có cơ hội để báo được công ơn dưỡng dục của đấng sinh thành.
Trường hợp những người chỉ còn cha hoặc mẹ thì sẽ không được cài bông hồng đỏ tươi. Thay vào đó, bạn sẽ được cài bông hồng có màu nhạt hơn một chút, cụ thể là màu hồng. Việc cài bông hồng màu này vừa để nhớ đến người sinh thành đã mất và sự kính trọng của người cha hoặc người mẹ còn sống.
Hoa hồng trắng cài trên ngực áo vào dịp lễ Vu Lan sẽ dành cho những ai không còn cha mẹ trên đời này. Đây là sắc màu tượng trưng cho sự tưởng nhớ và sự chia lìa âm dương. Và hoa hồng trắng như nhắc nhở rằng những ai đã mất đi người thân yêu nhất thì cần phải sống thật tốt để những người đã khuất được an tâm.
Bên cạnh đó, ai mang hoa hồng trắng sẽ thấy rằng mình đã lỡ mất những gì quý giá nhất trên cõi đời này, từ đó mà hành động sao cho phải với lương tâm của mình.
Người được cài trên ngực áo với hoa hồng màu vàng thường sẽ là các tu sĩ - người xuất gia. Theo đó, các vị tu sĩ mượn thân tứ đại do cha mẹ sinh ra để “trên cầu giải thoát, dưới cứu độ chúng sinh”.
Khi cứu độ nhân sinh đạt tới sự giác ngộ, đây được xem là một cách báo đáp ân nghĩa tuyệt vời nhất, bởi họ không những báo hiếu cho cha mẹ hiện đời và còn báo ân cha mẹ ở nhiều đời khác.
Bên cạnh đó, màu vàng còn là màu tượng trưng cho sự buông bỏ, xả ly và không chấp thủ. Chính vì vậy, những người tu sĩ sẽ được cài hoa màu vàng vì họ còn có cha mẹ lớn hơn, cao cả hơn, đó là tất cả chúng sinh.