Liệu có kịp điều chế vaccine Covid-19?

 17 năm sau khi SARS bùng phát, 7 năm kể từ trường hợp nhiễm MERS đầu tiên, corona quay trở lại gây ra một căn bệnh mới. Thế giới chưa có vaccine thương phẩm chống SARS và MERS, câu hỏi bây giờ là liệu sớm có vaccine Covid-19 không. Bất chấp hàng loạt nỗ lực từ chính phủ và các nhà khoa học, đến nay chưa có vaccine hiệu quả để phòng ngừa nCoV, tác nhân đã giết chết gần 2.500 người.

Trong dịch SARS, phải mất tới 20 tháng để liều vaccine đầu tiên được đưa vào sử dụng. Lúc đó bệnh hầu như không còn.

Việc tìm ra vaccine đòi hỏi nhiều thời gian, trải qua các công đoạn thử nghiệm để đảm bảo độ an toàn và hiệu quả. Quá trình điều chế cũng vô cùng tốn kém. Theo Michael Osterholm, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Chính sách Bệnh truyền nhiễm tại Đại hoc Minnesota, việc phát triển, cấp phép và sản xuất có thể tốn tới 1 tỉ USD, bao gồm chi phí xây dựng cơ sở sản xuất vaccine.

Vào đợt dịch SARS năm 2003, mất tới 4 tháng các nhà khoa học mới tìm ra trình tự gene của virus để phát triển kháng nguyên sử dụng cho nuôi cấy tế bào và trên động vật. Thử nghiệm vaccine SARS đầu tiên tiến hành tại Bắc Kinh vào tháng 12/2004, khi dịch bệnh đã kết thúc.

Nghiên cứu trong giai đoạn đầu dịch Covid-19 diễn ra nhanh hơn rất nhiều so với MERS và SARS trước đây. Các nhà khoa học Trung Quốc đã phân lập và cung cấp trình tự bộ gene của virus corona chủng mới vào ngày 9/1, không lâu sau khi dịch bệnh bùng phát. Đến ngày 21/1, chính phủ nước này tuyên bố nCoV có thể lây truyền từ người sang nguời.

Chịu áp lực rất lớn lớn vì công tác kiểm dịch kìm hãm nền kinh tế trong nhiều tuần liền, Bắc Kinh sẵn sàng huy động mọi nguồn lực cần thiết cho nghiên cứu khoa học. Chính quyền cũng thành lập nhóm chuyên gia để phối hợp ngăn ngừa sự lây lan của virus.

"Kể từ khi được giao nhiệm vụ, việc phát triển vaccine là ưu tiên hàng đầu. Chúng tôi đã tập hơn những đội ngũ tốt nhất trong nước để cùng nhau tạo nên bước đột phá và đẩy nhanh tiến trình phát triển vaccine", ông Zhang Xinmin, giám đốc Trung tâm Phát triển Công nghệ Sinh học, Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc cho biết.

Bên ngoài đại lục, được sự giúp đỡ của Quỹ Bill & Melinda Gates, Wellcome Trust và nhiều quốc gia, Liên minh Đổi mới và Phòng chống Dịch bệnh (CEPI) đang tài trợ cho các viện khoa học và công ty Inovio Enterprise của Mỹ để tăng tốc quá trình phát triển vaccine. CEPI muốn theo dõi liệu có thể áp dụng công nghệ mới để giảm thời gian điều chế vaccine cho Covid-19 hay không. Quy trình này tương tự với cúm mùa.

Tổ chức Y tế Thế giới cho biết, chưa đầy hai tháng sau khi xác định chủng mới của virus corona, 5 loại vaccine tiềm năng đã đi đến giai đoạn lâm sàng, bao gồm nuôi cấy tế bào và thử nghiệm trên động vật để theo dõi khả năng sinh miễn dịch. Các đơn vị nghiên cứu đến từ Trung Quốc, Mỹ và châu Âu.

Moderna, một công ty công nghệ sinh học Anh đã lên kế hoạch thử nghiệm trên người vào tháng 4. Trung Quốc cũng đưa ra tuyên bố tương tự. Xu Nanping, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, tốc độ nghiên cứu của nước này ngang ngửa với các đồng nghiệp quôc tế. Trong khi đó nhóm nhà khoa học thuộc Cao đẳng Hoàng gia London cho hay, họ hy vọng tiến tới giai đoạn này vào mùa hè.

Trong quá khứ, các nhà khoa học phải mất tới vài năm để đi thử nghiệm trên người. Tất cả những nỗ lực trước đây trong điều chế vaccine cho các chủng virus corona đều mới đạt đến giai đoạn này.

Trong 33 vaccine tiềm năng cho SARS, chỉ hai loại được thử nghiệm trên người. Số còn lại dừng ở giai đoạn tiền lâm sàng. Đối với dịch MERS, ba trên tổng số 48 loại vaccine đạt điều kiện để làm điều này. Vaccine Ebola đầu tiên được phê duyệt vào tháng 12/2019, 5 năm sau khi bắt đầu nghiên cứu. Quá trình này đã bị trì hoãn do phát hiện tác dụng phụ ở người.

Ông Allen Cheng, giáo sư dịch tễ học bệnh truyền nhiễm tại Đại học Monash cho biết điều chế vaccine không phải một quy trình đơn giản. Trước hết cần có các vaccine tiềm năng với chất lượng sản xuất phù hợp. Sau đó chúng được thử nghiệm trên động vật để xem xét độ hiệu quả, trên người để theo dõi phản ứng của hệ miễn dịch và xác định liều lượng.

Tiếp theo cần thử nghiệm trên các trường hợp cụ thể xem liệu vaccin có thực sự ngừa bệnh và không gây ra tác dụng phụ hay không. Bước cuối cùng là vượt qua kiểm định của cơ quan quản lý, được sản xuất quy mô, phân phối đến chính phủ các nước. Điều này thường mất tối thiểu 10 năm. Ngay cả khi mọi thứ đều thuận lợi, tôi cho rằng quá trình điều chế sẽ tốn vài năm", Cheng nói.

Một số nhà khoa học dù lạc quan hơn, cũng cho rằng trong kịch bản tốt đẹp nhất, cũng không thể có vaccine cho đợt dịch hiện nay.

Amesh Adalja, học giả cấp cao tại Trung tâm An ninh Y tế Johns Hopkins, nói. "Khả năng vaccine sẽ được đưa ra thị trường sau một năm nếu tất cả giai đoạn đều trơn tru. Dù quá trình điều chế đang được đẩy nhanh, khó có đủ số liều cần thiết ở giai đoạn đầu của đợt bùng phát".

Đại dịch SARS hoàn toàn biến mất ngay sau đợt dịch năm 2003 làm dấy lên một câu hỏi, liệu có đáng để rót tiền vào việc phát triển vaccine cho chủng mới của virus corona hay không. Các nhà khoa học cho rằng, điều này phụ thuộc vào việc tỉ lệ tái bùng phát của bệnh.

Nếu Covid-19 chỉ tồn tại năm nay, câu trả lời là không. Song trong trường hợp căn bệnh quay trở lại, đầu tư cho vaccine là hoàn toàn xứng đáng, theo nhận định của Stanley Plotkin, thành viên hội đồng cố vấn WHO, người từng giữ vai trò chính tìm ra phương pháp ngăn ngừa dịch rubella những năm 1960.

Ông Peter Smith, giáo sư dịch tễ Trường Y học Nhiệt đới và Vệ sinh London, cũng nhận định sẽ không có đủ cơ sở dữ liệu để kiểm tra độ hiệu quả của vaccine nếu dịch bệnh không tái phát vào năm tới.