Vấn nạn 'làm việc tới chết' của người Nhật

Nổi tiếng với văn hóa làm việc kỷ luật và khắt khe, hàng năm Nhật Bản có hàng trăm, thậm chí hàng nghìn người làm việc tới chết, hay còn gọi là karoshi.

Kiyotaka Serizawa là một trong số này.

Tháng 7/2015 người đàn ông 34 tuổi tự tử sau thời gian dài chạy theo lịch làm việc điên cuồng 90 giờ/tuần liên tục, tại công ty chuyên sửa chữa nhà chung cư.

"Các đồng nghiệp của con tôi bảo rằng họ ngạc nhiên vì khối lượng công việc mà nó xử lý. Họ chưa từng thấy ai không phải chủ doanh nghiệp mà lại chăm chỉ đến vậy", cha của Kiyotaka nói.

Thực tại nhức nhối

Theo Washington Post, văn hóa làm việc khắc nghiệt bắt đầu từ những năm 1970, khi người Nhật nhận mức lương thấp và phải nỗ lực hết mình nhằm cải thiện thu nhập. Xu hướng này tiếp diễn trong 10 năm vươn mình lên vị trí nền kinh tế thứ hai thế giới và duy trì đến sau khủng hoảng tài chính cuối năm 1990.

Khi các công ty đứng trước lựa chọn tái cấu trúc, giới văn phòng Nhật Bản càng cần thể hiện để giữ vị trí trước nguy cơ sa thải. Việc lao động không chính thức được tuyển dụng thêm càng khiến nhân viên làm việc cật lực hơn. Thời gian làm việc trung bình của người Nhật hiện nay là 12 giờ/ngày.

"Làm việc ngoài giờ ở Nhật là bình thường và hầu như trở thành một phần trong lịch chính thức. Dù không bắt buộc, mọi người đều coi đó là điều cần thiết", giáo sư Koji Morioka cho hay.

Lịch làm việc kín mít và tư tưởng ăn sâu vào suy nghĩ của người dân Nhật Bản là những yếu tố khiến giới văn phòng căng thẳng. Ảnh: Bloomberg

Theo giáo sư Koji, tuy tuần làm việc cơ bản chỉ có 40 tiếng, nhân viên thường không yêu cầu quyền lợi cho số giờ làm thêm vì lo ngại bị đánh giá thấp. "Điều này dẫn tới khái niệm phục vụ ngoài giờ, tức là miễn phí", ông giải thích.

Thời gian biểu dày đặc là nguyên nhân đằng sau các trường hợp karoshi, khiến người lao động đột quỵ, trụy tim hoặc tự tìm đến cái chết do căng thẳng. Theo thống kê của Bộ Lao động Nhật Bản, 189 người chết do karoshi tại Nhật Bản trong năm 2015, song các chuyên gia cho rằng con số thực sự có thể lên tới hàng nghìn.

Karoshi thường được ghi nhận ở nam giới nhưng số lượng nữ giới cũng ngày một tăng, đa phần là tự tử. Nạn nhân của karoshi đều có tuổi đời trẻ. Theo luật sư Hiroshi Kawahito, việc người trẻ mắc bệnh tim ở nước này không phải chuyện hiếm gặp.

Nhật Bản công nhận karoshi là một nguyên nhân gây tử vong và quy định bồi thường cho gia đình nạn nhân được xác định tử vong vì karoshi. Các ca tử vong liên quan ước tính lên tới hơn 2.300 người, nhưng chỉ 1/3 đề xuất được xét duyệt.

Hồi tháng 6, trường hợp của Kiyotaka Serizawa được công nhận do karoshi. Kiyotaka trước đây làm giám sát nhân viên vệ sinh ở ba tòa nhà tại một thị trấn nằm ở đông bắc Tokyo. Khi thấy công việc quá sức, Kiyotaka nộp đơn từ chức một năm trước khi qua đời nhưng không được chấp thuận. Trên đường đi lại giữa các địa điểm làm việc, Kiyotaka thường dừng ở nhà cha mẹ để chợp mắt.

"Nó nằm và ngủ say tới nỗi tôi phải kiểm tra xem tim nó còn đập hay không", bà Mitsuko Serizawa kể.

Lần cuối cùng bà Mitsuko nhìn thấy con trai là tháng 7 năm ngoái, khi anh nhờ mẹ giặt hộ quần áo. Cuối tháng 7, Kiyotaka mất tích. Ba tuần sau, xác anh được tìm thấy trên xe tại tỉnh Nagano. Cảnh sát xác định Kiyotaka tự vẫn bằng cách đốt than trong chiếc xe đóng kín cửa.

Ông Kiyoshi và bà Mitsuko Serizawa cầm di ảnh của người con trai 34 tuổi Kiyotaka. Ảnh: Washington Post

Hy vọng cải thiện

Mãi tới đầu năm 2015. chính phủ Nhật mới thông qua đạo luật giải quyết vấn nạn này. Theo đó, Nhật Bản quyết tâm giảm tỷ lệ người lao động làm việc hơn 60 giờ/tuần từ 8-9% xuống còn 5% vào năm 2020.

Chính phủ Nhật cũng hy vọng có thể khuyến khích người lao động chịu nghỉ phép có lương, ít nhất 70% ngày phép được hưởng. Hầu hết lao động Nhật Bản có 20 ngày nghỉ phép mỗi năm, nhưng rất ít người nghỉ 10 ngày, khi cho rằng đó là dấu hiệu chểnh mảng trong công việc.

Tuy vậy, nỗ lực của chính phủ vẫn không thể giải quyết được vấn đề cốt lõi.

"Luật không có chế tài phạt các công ty phạm luật", Kawahito nói. Vị luật sư mong muốn có một bộ luật tương tự Luật Quy tắc giờ làm việc của châu Âu, quy định người lao động có 11 giờ nghỉ giữa các ca làm việc.

Hoạt động yếu kém của các liên đoàn lao động cũng là một nguyên nhân, bởi tổ chức này chủ yếu quan tâm tới tăng lương hơn là cắt giảm giờ làm. Bên cạnh đó, một lý do khác là quan niệm đã ăn sâu vào suy nghĩ của người dân đất nước mặt trời mọc. Sau khi tốt nghiệp, hầu hết sinh viên Nhật thường tìm việc tại công ty hoặc cơ quan chính phủ với hy vọng bám trụ cho đến lúc về hưu.

"Tại những quốc gia như Mỹ, con người có thể tự do chuyển đến công ty có đãi ngộ tốt hơn", giáo sư Kenichi Kuroda của Đại học Meiji, Tokyo, bình luận. "Nhưng người Nhật lại khác, họ có xu hướng cống hiến suốt đời cho một tổ chức".