Chợ ‘tình duyên’ lâu đời nhất tại Sài Gòn

Độc đáo mặt hàng…“mở đầu câu chuyện”!

Bà Sáu Lơn một trong những người lớn tuổi nhất tại chợ.

Đó là chợ chuyên bán trầu cau nằm bên hông bến xe Chợ Lớn, đường Lê Quang Sung (Quận 6). Tiểu thương nơi đây cho biết, chợ trầu cau này tồn tại gần 100 năm nay, dẫu phố phường nơi đây đã bao lần đổi thay. Dù chỉ buôn bán những mặt hàng có sẵn, không cần nhiều bí quyết truyền nghề nhưng những gánh bán trầu cau cũng thuộc dạng “cha truyền con nối” qua nhiều đời. Gánh hàng lâu năm ở đây ít nhất cũng đã qua ba thế hệ tiếp nối, non tuổi hơn cũng đã tới hai thế hệ.

Bà Út (85 tuổi) kể: “Tôi không biết chợ này bắt đầu có từ khi nào nhưng khi tôi sinh ra thì bà tôi đã bán ở đây. Đến khi lớn lên, tôi được mẹ truyền nghề cho và cứ thế bán trầu cau cho đến ngày hôm nay”.

Xuất phát từ văn hóa của người Việt cổ, trầu cau ngoài việc được sử dụng trong các lễ lớn, còn trở thành thức ăn được ưa chuộng của nhiều người. Có lẽ vì thế mà cách đây mấy chục năm, vào thời hoàng kim, cả chợ có gần năm chục gian hàng và được xem là vựa trầu cau lớn nhất Nam kỳ lục tỉnh.

Dì Hai đang chăm chuốt lại buồng cau trước khi giao cho khách.

Các tiểu thương từ các chợ nhỏ lẻ đều đổ về đây lấy hàng. Ngày đó, mỗi người một ngày bán được cả xe ba gác, ước chừng tám chín thiên cau là chuyện thường. Trầu cau đa số được lấy từ 18 thôn vườn trầu ở Bà Điểm - Hóc Môn, một trong những nơi được đánh giá là quê hương của “trầu ngon cau ngọt”. Tuy nhiên, đó là chuyện của nhiều năm trước, giờ chỉ còn trong ký ức của những “lão làng” tại chợ.

Bà Sáu Lơn (80 tuổi), thâm niên bán trầu cau 50 năm tại chợ ngậm ngùi kể: “Nhiều khi nhớ lại cảnh mua bán tấp nập ngày đó mà thấy thèm. Giờ chợ chỉ còn lại mấy bà già, tụi nhỏ không thiết tha gì với nghề này, khách cũng vãn dần vì không mấy ai mặn mà với vị cay nồng mà thanh khiết của món này. Họ đến mua chỉ để đáp ứng cho các lễ nghi có tính tượng trưng… chứ đâu có ai ăn”.

Giờ đây, tuy vẫn duy trì thời gian họp chợ từ tờ mờ sáng đến chạng vạng, nhưng những gánh hàng đã vơi đi, người mua cũng thưa dần... Khách đến chợ chủ yếu mua trầu cau làm đồ lễ cưới xin, số ít mua về đi lễ chùa hoặc cúng cữu huyền, Thánh Mẫu nên những gánh hàng cũng “đổi mình” cho hiện đại và hợp với nhu cầu xã hội hơn.

Những buồng cau dùng làm "đầu câu chuyện" được bày bán tại chợ.

Dạo quanh một vòng chợ, đập vào mắt chúng tôi là những mâm quả làm sính lễ được bày sẵn và trang trí khá bắt mắt. Bà Sáu Lơn giới thiệu: “Để trang trí một mâm lễ, buồng cau phải có ít nhất 40 trái, nếu nhưng đẹp nhất và ý nghĩa thì phải có 105 trái với nghĩa trăm năm hạnh phúc. Cau làm của lễ phải đều, da bóng, được cắt tỉa gọn gàng, điểm thêm vài bông dừa cạn, dán chữ Song hỷ có ánh kim tuyến lên từng trái cau và đệm nửa ký trầu là hoàn tất. Trầu ăn hoặc cúng cũng được têm sẵn theo nhiều kiểu như têm cánh phượng, têm bánh ú hay xếp 6 - 12 cánh”.

Giá cả ở đây cũng đủ loại, chủ yếu được tính dựa vào số lượng và xuất xứ trái cau, lá trầu. Nếu loại trồng tại miền Tây sẽ rẻ hơn loại trồng tại Bà Điểm vì có nhiều vị chát, trái không tròn đều. Mâm quả vào khoảng 40 trái giá chỉ nhỉnh hơn 100.000 đồng, mắc nhất là loại quả trên trăm trái với cau loại một của Bà Điểm, có trái to tròn, da xanh trơn láng, giá dao động trên dưới 300.000 đồng. Cau dành cho khách mua lẻ có giá 20.000 – 30.000 đồng/chục (13 trái), trầu khoảng 2.000 - 6.000 đồng /lạng... Ngoài việc bán hàng, các tiểu thương tại chợ cũng kiêm luôn việc trang trí mâm quả, cung cấp cho các dịch vụ cưới hỏi.

Chợ ‘tình duyên’ trước nguy cơ bị “xóa sổ”

Mấy năm gần đây, khách đến chợ trầu cau đã vãn dần.

Tuy hoạt động quanh năm nhưng chợ nhộn nhịp nhất vào hai đợt chính: Tháng Giêng đến tháng Ba âm lịch phục vụ cho những người đi lễ chùa và dâng lễ cho ông bà tổ tiên; từ tháng 9 đến giữa tháng 12 âm lịch chủ yếu là khách cưới xin. Tháng 7 âm lịch là ế nhất, chỉ bán cho một số khách mua về ăn vì mọi người dành riêng tháng này để báo hiếu cha mẹ, cau trầu làm quả cưới chẳng mấy ai mặn mà.

Đối tượng tiêu dùng thu hẹp nên thu nhập từ nghề này không còn như xưa. Chị Phương (chủ một gian hàng) chia sẻ: “Những ngày cuối tuần, nhiều người được ở nhà nghỉ ngơi và chơi với con cháu, còn người bán trầu vẫn phải quai gánh xuống phố. Vì chỉ những ngày này mới có thể bán được khoảng 7-8 trăm cau, riêng ngày thường nếu may mắn thì có thể bán được đôi ba trăm cau”.

Theo chị Phương tiết lộ, bán một trăm cau lời từ 25.000 – 40.000 đồng, tùy loại, nhưng phải dậy từ 4 giờ sáng để đi lấy hàng và rời chợ sau 6 giờ tối. Hầu hết các chủ hàng trầu cau ở đây là người xã Tân Thới Nhất - Hóc Môn nên trừ chi phí đi về khoảng 40 cây số và ăn uống, hầu như tiền lời chỉ đủ cơm gạo hàng ngày. Bà Chín, hơn 70 tuổi thở dài : “Tui già rồi, kiếm được đồng nào hay đồng đó, khỏi để con cháu lo, vả lại cái gánh này do cha mẹ truyền nghề, bỏ sao đành. Xưa giờ, Chín làm nghề này chưa thấy ai giàu, có giàu là giàu cái tình vì mình đã giúp se duyên cho hàng trăm vạn người”.

Mùa này khách chủ yếu là những người mua về làm quà cưới.

Trầu cau tuy gắn liền với nét văn hóa Việt Nam nhưng những gánh trầu đang mai một dần. Một phần vì người biết ăn trầu ngày một ít, phần khác, hiện tượng đô thị hóa đã làm mất dần những vườn cau, dây trầu. Ngay cả 18 thôn vườn trầu tại Bà Điểm cũng chỉ còn lại một thôn, phần đông những vườn trầu gốc cau giờ đã thành những dãy nhà trọ cho công nhân thuê.

Dạo quanh khu chợ truyền thống này chúng tôi không khỏi nao lòng khi nghĩ về tương lai ngôi chợ vì chủ những gánh trầu “trẻ” nhất đã chạm đến tuổi “tri thiên mệnh”, lớn thì xấp xỉ bát tuần. Bà Út, mắt nhìn xa xăm lo lắng: “Dẫu không còn ai ăn thì người ta cũng sẽ mua để làm quả cưới, cái khó là sắp nhỏ chẳng đứa nào chịu theo nghề. Rồi cũng đến lúc người ta thay đồ giả để làm sính lễ thôi, chợ chắc chỉ còn đếm tháng đếm ngày”.