Đây là tương lai của các đô thị hiện đại khi công nghệ phát triển 'ngoài tưởng tượng'

Tàu điện Maglev chạy trên nệm từ trường có vận tốc nhanh gấp 2 lần so với những siêu xe. Ảnh: Max Talbot-Minkin/Flickr

Các ý tưởng đang chuyển nhanh chóng từ việc "thụ thai", nghiên cứu và thiết kế, được thử nghiệm đến việc áp dụng sớm và cuối cùng là chấp nhận hàng loạt. Và theo dự đoán, tốc độ đổi mới sẽ tăng tốc theo thời gian.

Ô tô tự động hóa dự kiến sẽ chiếm khoảng 25% thị trường toàn cầu vào năm 2040. Taxi bay đã được thử nghiệm tại Dubai. Máy bay không người lái chở hàng sẽ trở nên kinh tế hơn so với việc giao bằng xe máy vào năm 2020. Ba hệ thống tàu siêu tốc Hyperloop dự kiến ra mắt vào năm 2021. 

Các đoàn tàu Maglev (tàu đệm từ hay xe điện đồng cực từ tính) đã hoạt động ở Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc, và đang được xây dựng hoặc lên kế hoạch ở châu Âu, châu Á, Úc và Mỹ. "Công nghệ blockchain" đã được sử dụng để hợp lí hóa các thủ tục vận chuyển hàng xuất khẩu, giảm thời gian vận hành và xử lí cho các tài liệu chính, tăng hiệu quả và độ tin cậy.

Máy bay không người lái Zipline thả một hộp máu y tế ở miền nam Rwanda. Hình: CYRIL NDEGEYA / AFP/GETTY

Tại sao làn sóng đổi mới lại diễn ra đột ngột?

Một số yếu tố đang góp phần vào làn sóng đổi mới nhanh chóng này:

1. Kết nối siêu kĩ thuật số: Tiến bộ từ 3G sang 4G và giờ là công nghệ 5G, các sáng kiến internet miễn phí, mở rộng truy cập internet ngay cả ở những vùng xa xôi.   

2. Sự phát triển của nền kinh tế chia sẻ (sharing economy), điện khí hóa và tự động hóa. 

3. Sự phát triển về thu thập dữ liệu tinh vi, phân tích nâng cao, học máy (machine learning), trí tuệ nhân tạo và Internet of Things (mạng lưới thiết bị kết nối Internet). 

4. Tăng áp lực về giảm lượng khí thải carbon trước vấn đề biến đổi khí hậu.

5. Xu hướng kinh tế xã hội và địa lí, bao gồm tăng lương, tăng đô thị hóa và xử lí tắc nghẽn cùng vấn đề dân số già. 

6. Môi trường công nghiệp thuận lợi: Khả năng tiếp cận vốn, kiến thức và công nghệ của các công ty công nghệ tạo ra các điều kiện phù hợp để đổi mới.

Các công nghệ này lan truyền nhanh như thế nào sẽ phụ thuộc vào một số yếu tố: Sẽ mất bao lâu trước khi những đổi mới này trở nên không chỉ khả thi về mặt kỹ thuật mà còn an toàn và có thể mở rộng để áp dụng đại trà? Người tiêu dùng và cơ quan quản lí sẽ chấp nhận, thích ứng với những thay đổi này nhanh như thế nào? 

Hệ thống tàu siêu tốc Hyperloop. Ảnh:Sharpmagazine

Công nghệ đột phá: Tin tốt hay xấu?

Trong trường hợp tốt, sẽ có rất ít động lực để mọi người sở hữu một chiếc xe, vì so với các phương thức vận chuyển thuộc sở hữu cá nhân thì hiện nay việc hướng tới các giải pháp di động được sử dụng như một dịch vụ. 

Các phương tiện đi lại công cộng được sử dụng bởi nhiều hành khách cùng tham gia một lúc, dẫn đến sự xuất hiện của các hệ thống giao thông bán công cộng. Sự tắc nghẽn sẽ được giải tỏa: Học Viện Công Nghệ Massachusetts (Mỹ) ước tính các phương tiện công cộngcó thể giảm 80% nhu cầu về phương tiện cá nhân. 

Nhu cầu năng lượng và khí thải nhà kính (GHG) có thể được giảm đáng kể tùy thuộc vào tỉ lệ áp dụng xe tự hành và xe điện. Thời gian đi lại sẽ được rút ngắn đáng kể, vì các chế độ hiệu quả cao mới ra đời.

Trong lĩnh vực vận chuyển và hậu cần, công nghệ sẽ cắt giảm đáng kể chi phí hành chính trong việc thông quan các lô hàng từ nhà sản xuất cho đến nhà nhập khẩu cuối cùng - hiện chiếm khoảng 20% tổng chi phí di chuyển container.

Tuy nhiên, những công nghệ đột phá này cũng có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề giao thông và sử dụng đất hiện có, tạo ra những thách thức mới:

- Bằng cách loại bỏ một số hạn chế chính của việc đi lại, các giải pháp giao thông mới sẽ giảm bớt sự hấp dẫn của việc xây dựng các thành phố nhỏ gọn, nơi mọi người sống gần với công việc và dịch vụ, thay vào đó mở đường cho phát triển nhiều đô thị. 

- Sự gia tăng của các phương tiện công cộng và giảm phương tiện tự trị cũng có nghĩa là việc đỗ xe và tăng tốc doanh thu vé một ngày nào đó có thể trở thành một điều trong quá khứ, có thể không phải là tin xấu, nhưng sẽ tước đi nguồn thu đáng kể. 

- Mô hình sử dụng đất sẽ thay đổi mạnh mẽ vì việc loại bỏ những điều không phù hợp để đi du lịch sẽ thúc đẩy sự phát triển thành phố ở vùng ngoại ô. Chính phủ lần lượt sẽ cần xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông thông minh hơn để đáp ứng nhu cầu kết nối mới của người dân. Đồng thời chính phủ và thành phố sẽ cần tìm kiếm doanh thu mới, vì nó thay thế các nguồn thu nhập truyền thống như bãi đậu xe, tăng tốc doanh thu vé. 

- An toàn của công nghệ mới, ví dụ như xe tự hành sẽ là mối quan tâm tiếp tục.

- Giống như bất kỳ công nghệ kỹ thuật số nào khác, các hệ thống giao thông thông minh và được kết nối dễ bị tấn công mạng và vi phạm quyền riêng tư.

- Đổi mới sẽ biến đổi nhiều ngành công nghiệp và thị trường lao động. Để tránh các tác động bất lợi, điều cần thiết là các quốc gia phải lên kế hoạch trước và phát triển các kỹ năng phù hợp cho lực lượng lao động của họ.

Chúng ta nên làm gì trước thực trạng này?

Kỉ nguyên mới của công nghệ đột phá này sẽ đòi hỏi những thay đổi mạnh mẽ về những qui định quản lí, và quan trọng hơn, qui định đó đồi hỏi phải nhạy bén hơn với môi trường thay đổi nhanh chóng này.

Một số cách chúng ta nên trả lời ngày càng rõ ràng:

- Hãy cẩn thận với việc chi một khoản tiền lớn cho các tài sản bị phụ thuộc của Google mà chúng có thể trở nên lỗi thời. 

- Kết hợp công nghệ vào các dự án của Ngân hàng Thế giới (ứng dụng, nền tảng nguồn mở, máy bay không người lái, hệ thống giao thông thông minh). 

- Khuyến khích các nước đào tạo người dân của họ về các công nghệ của tương lai; về mặt đó, giáo dục về Khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM) sẽ trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. 

- Chuẩn bị cơ chế pháp lí để theo kịp sự thay đổi. 

- Hãy chắc chắn rằng mọi người ở cả các nước phát triển và đang phát triển có thể gặt hái những lợi ích của đổi mới công nghệ. 

- Hợp tác với khu vực tư nhân và các tổ chức học tập để nghiên cứu, tài liệu và thực hiện các cải tiến mới.

Các công nghệ đột phá sẽ thay đổi hoàn toàn tính di động và sẽ làm điều đó nhanh hơn chúng ta tưởng. Tất nhiên, không ai có thể dự đoán với độ chính xác, đổi mới sẽ có ý nghĩa gì đối với vận chuyển. Nhưng chúng ta có thể sẵn sàng và lên kế hoạch trước để đảm bảo rằng có thể tận dụng tối đa mọi thứ trong tương lai ở tầm với của khả năng.

(Lược dịch từ bài viết của Stephen Muzira, chuyên gia Giao thông cao cấp của Ngân hàng Thế giới, được xuất bản lần đầu trong blog Transport for Development của nhóm Ngân hàng Thế giới).