Nghệ nhân tạc tượng 'tặng' cho người đã khuất

Tạo hồn trên thân gỗ

Nghệ nhân Ksor H’nao say mê khắc họa lên những bức tranh trên thân gỗ.

Nghệ nhân Ksor H’nao là người dân tộc Gia Rai (61 tuổi, ngụ tại làng Kép, phường Đống Đa, TP Pleiku, tỉnh Gia Lai) là một trong những nghệ nhân nổi tiếng bậc nhất về tạc tượng nhà mồ ở vùng đấy Tây Nguyên.

Theo Ksor H’nao, tượng nhà mồ được làm ra dùng cho lễ bỏ mả, tại đây người sống và người chết chính thức chia tay nhau. Thông qua tượng nhà mồ những người sống sẽ tiễn đưa linh hồn người mất về thế giới bên kia. Sau lễ bỏ mả, tượng nhà mồ cũng nằm lại nghĩa địa cùng với thời gian và nắng mưa.

Những bức tượng mà nghệ nhân Ksor H’nao khắc họa thường mang hình ảnh giản dị của cuộc sống thường ngày như người phụ nữ địu con trên lưng; ông cụ chống gậy... Tuy chỉ là những hình ảnh đời thường nhưng được ông “vẽ” một cách sống động trên những thân gỗ.

Được biết, nghệ nhân Ksor H’nao có niềm đam mê điêu khắc từ nhỏ nên hễ có khúc gỗ nào trong tay ông lại mày mò đục đẽo, tạo nên những hình dáng riêng biệt.

“Nhà tôi không có ai theo nghề điêu khắc, tạc tượng nhà mồ, chỉ có duy nhất mỗi mình tôi. Nhìn những người già trong làng từ những khúc gỗ vô tri vô giác có thể tạo nên những hình thù sống động khiến tôi thích thú và muốn học theo”, ông Ksor H’nao tâm sự.

“Cái hay và độc đáo nhất khi theo nghề này là thông qua tượng nhà mồ có thể hình dung được cuộc sống mà người nghệ nhân muốn truyền đạt. Qua tác phẩm, cũng hiểu được một phần nào nội tâm của người nghệ nhân gửi gắm trong đó”, ông Ksor H’nao nói.

Theo các nhà nghiên cứu, tượng nhà mồ ngoài yếu tố là một loại hình điêu khắc dân gian độc đáo của các dân tộc thiểu số Tây Nguyên, nó còn chứa đựng khát vọng nhân sinh của con người: buồn, vui, hạnh phúc, khổ đau... Những biểu cảm ấy không chỉ có ở người sống mà vẫn lưu lạc, tiếp diễn ở thế giới bên kia.

Người nghệ nhân đa tài

Những bức tượng nhà mồ sống động với nhiều hình thù. (Ảnh minh họa)

Đối với những nghệ nhân dày dặn kinh nghiệm chỉ cần nhìn qua vân và thớ gỗ, chú ý độ đậm nhạt thì có thể chọn gỗ phù hợp với ý tưởng định khắc họa. Nghệ nhân nào tinh tế, chau chuốt hơn nữa thì dùng sắc độ của cây gỗ để tạo mảng miếng đậm miếng nhạt trên tác phẩm.

Nghệ nhân Ksor Hnao chia sẻ, mặc dù ông rất muốn truyền đạt kinh nghiệm của nghề tạc tượng nhà mồ lại cho con cháu nhưng đa phần thanh niên không thích nên ông cũng không ép được.

“Qua thời gian, kinh tế ngày càng phát triển nên ai cũng muốn làm kinh tế mà không muốn tạc tượng. Trước mình thấy người già làm mình thích lắm, cứ đi theo để học. Lớp trẻ bây giờ chúng tôi phải đến tận nhà tìm và truyền đạt lại chứ không lại sợ bị mai một”, ông Ksor H’nao cho hay.

Anh Kpuih Quách (làng Le 2, xã Ialang, huyện Đức Cơ) là một trong những học viên được nghệ nhân Ksor H’nao chỉ dạy cho từng nét khắc để tạc tượng đẹp cho biết: “Những ngày đầu cầm đục đẽo mình run tay lắm, nhưng được sự chỉ bảo tận tình cử thầy Ksor H’nao mình quen dần, sau đó thành thạo hơn, đường điêu khắc tinh xảo và mềm mại hơn nhiều”.

Ngoài tạc tượng nhà mồ, nghệ nhân Ksor H’nao còn biết làm và chơi thành thạo các loại đàn bằng tre nứa như Goong, Kơni hay đàn T’rưng. Có năng khiếu bẩm sinh, thêm vào đó là sự đam mê và đôi tai thẩm âm tốt, năm 1999, ông Ksor H’nao được Viện Âm nhạc Việt Nam mời biểu diễn đàn Ting Ning hay còn gọi là đàn Goong để ghi băng làm tư liệu giảng dạy và nghiên cứu.

Đặc biệt, trong các cuộc thi dân ca, biểu diễn nhạc cụ dân tộc truyền thống nghệ nhân Ksor H’nao luôn được chọn chơi độc tấu các loại nhạc cụ dân tộc và giữ vị trí đệm đàn chính. Cùng với đó là giọng ca cao vút, khỏe khoắn nên trình diễn được nhiều ca khúc hay và đặc sắc. Ngoài ra, nghệ nhân Ksor H’nao còn mở lớp hướng dẫn cho nhiều thanh niên cách đánh cồng chiêng.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Vân, Trưởng phòng Nghiệp vụ Văn hóa, Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai cho biết: “Hiện nay trên địa bàn tỉnh số lượng nghệ nhân tạc tượng gỗ rất ít, những nghệ nhân giỏi thì càng hiếm hoi hơn. Nghệ nhân Ksor H’nao là một trong số ít nghệ nhân xuất sắc còn lưu giữ được nét văn hóa truyền thống này”.

Theo Tiến sĩ Vân, tượng nhà mồ là nét văn hóa truyền thống có từ lâu đời của người dân Tây Nguyên. Đặc biệt, từ khi Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là Kiệt tác di sản văn hóa phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại thì những giá trị văn hóa này càng cần được bảo vệ và lưu truyền đến con cháu đời sau.