Xuất khẩu 400.000 tấn gạo: Có dấu hiệu bất thường, bỏ trúng thầu sang xuất khẩu

- Xin ông cho biết cụ thể về việc có doanh nghiệp từ chối tham gia vào hợp đồng cung cấp dự trữ gạo quốc gia nhưng lại có tên trong danh sách mở tờ khai xuất khẩu gạo ngày 12/4 vừa qua?

- Qua rà soát nhận thấy từ 0 giờ ngày 12/4, có 39 doanh nghiệp đăng kí tờ khai xuất khẩu gạo, số lượng hạn ngạch đạt 400.000 tấn theo Quyết định của Bộ Công Thương. Hệ thống của cơ quan Hải quan hoàn toàn tự động tiếp nhận tờ khai đăng kí và tự động chấp nhận tờ khai, phản hồi doanh nghiệp mà không có sự can thiệp của công chức hải quan, đảm bảo công khai minh bạch. 

Hệ thống tự động này hoạt động 24/7. Trung bình một tờ khai từ khi đăng kí đến khi nhận lại kết quả chỉ trong vòng vài giây, điều đó cho thấy con người không thể can thiệp vào quá trình đăng kí này.

Tuy nhiên, cũng từ việc rà soát số lượng doanh nghiệp đăng kí các tờ khai xuất khẩu, Tổng cục Hải quan nhận thấy có dấu hiệu khá bất thường.

Trong danh sách đăng kí tờ khai xuất khẩu xuất hiện những doanh nghiệp đã trúng thầu dự trữ quốc gia mặt hàng gạo (theo đấu thầu của Tổng cục Dự trữ Quốc gia), nhưng theo báo cáo của Tổng cục Dự trữ, thì những doah nghiệp này lại không đến kí hợp đồng, hoặc từ chối kí hợp đồng cung cấp gạo dự trữ quốc gia. 

Khi hệ thống hải quan cho đăng kí tờ khai xuất khẩu thì các doanh nghiệp này lại đăng kí tờ khai xuất khẩu lên tới hàng ngàn tấn gạo.

- Cụ thể  đó là những doanh nghiệp nào thưa ông?

- Có 4 doanh nghiệp nằm trong danh sách nhà thầu trúng thầu cung cấp gạo dự trữ quốc gia năm 2020. 

Đơn cử như Tổng công ty Lương thực miền Bắc trúng thầu 4.500 tấn, đến thời điểm hiện nay chưa kí hợp đồng. Tuy nhiên doanh nghiệp này lại đăng kí xuất khẩu 8 tờ khai, với số lượng 7.200 tấn. Hay Công ty TNHH Phát Tài trúng thầu 17.940 tấn, doanh nghiệp này cũng đăng kí 5 tờ khai xuất khẩu, tổng khối lượng hơn 13.000 tấn.

Hai doanh nghiệp khác gồm: Công ty CP Mỹ Tường và Công ty CP XNK Thuận Minh cũng nằm trong danh sách trúng thầu, nhưng chưa kí hợp đồng với Cục Dự trữ Quốc gia khu vực. Tuy nhiên hai doanh nghiệp này cũng đăng kí tờ khai xuất khẩu trên 10.000 tấn. 

Như vậy các doanh nghiệp này chưa thực hiện quy định cung cấp gạo cho dự trữ quốc gia. Cơ quan Hải quan cho rằng hiện tượng này làm phát sinh nguy cơ không đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, đảm bảo dự trữ quốc gia.

Ngoài ra, theo quy định tại Nghị định 107 liên quan đến xuất khẩu gạo thì các doanh nghiệp cũng phải có trách nhiệm dự trữ lưu thông tối thiểu 5% tổng lượng xuất khẩu của doanh nghiệp trong 6 tháng trước đây. Như vậy doanh nghiệp không đảm bảo quy định này, phát sinh lo ngại ảnh hưởng an ninh lương thực trong dự lưu thông cũng như dự trữ quốc gia.

Tổng cục Hải quan dự kiến sẽ tổng hợp lại toàn bộ tình hình thực hiện xuất khẩu gạo trong thời gian qua, báo cáo Chính phủ và các bộ, ngành, đồng thời kiến nghị giải pháp để đảm bảo quản lí mặt hàng gạo xuất khẩu hiệu quả, chủ động hơn cho doanh nghiệp, tránh việc thời gian qua doanh nghiệp khá bị động trong việc đăng kí tờ khai và thực hiện thủ tục xuất khẩu theo hợp đồng của doanh nghiệp đã kí trước đây với đối tác nước ngoài.

- Vậy hiện nay có chế tài nào buộc doanh nghiệp phải kí hợp đồng đối với lượng gạo đã trúng thầu khi đấu thầu lượng gạo dự trữ quốc gia thì mới được xuất khẩu hay không?

- Hiện nay chưa có chế tài buộc doanh nghiệp phải kí hợp đồng đối với lượng gạo đã trúng thầu khi đấu thầu lượng gạo dự trữ quốc gia thì mới được xuất khẩu. Do vậy theo Tổng cục Hải quan, Bộ Công Thương cần xem xét lại quy định quản lí xuất khẩu gạo. Thay bằng phân bổ hạn ngạch tổng lượng hàng tháng, thì có thể đấu giá hạn ngạch như mặt hàng đường mà Bộ Công Thương đang thực hiện. 

Việc đấu giá dựa trên nguyên tắc doanh nghiệp tham gia đấu giá đáp ứng điều kiện xuất khẩu theo quy định tại Nghị định 107. Ngoài ra, doanh nghiệp phải thực hiện hợp đồng cung ứng gạo cho dự trữ quốc gia, và doanh nghiệp phải kí hợp đồng với một siêu thị liên kết, để cam kết đảm bảo dự trữ lưu thông tối thiểu 5% tổng lượng hàng hóa xuất khẩu của doanh nghiệp trong 6 tháng trước, đảm bảo cung ứng ra thị trường khi Chính phủ và các bộ, ngành có yêu cầu. 

Đáp ứng các quy định đó, doanh nghiệp mới được tham gia vào đấu giá hạn ngạch. Như vậy, doanh nghiệp sẽ chủ động hơn, khi có hạn ngạch rồi doanh nghiệp sẽ thực hiện kí hợp đồng và thực hiện đăng kí tờ khai xuất khẩu.

Thực hiện như vậy sẽ không dẫn đến tình trạng như thời gian vừa qua, những doanh nghiệp nào đăng kí tờ khai trước sẽ chiếm hết hạn ngạch của doanh nghiệp đăng kí tờ khai sau. 

Thực tế thống kê của Hải quan cho thấy có doanh nghiệp trong thời gian rất ngắn đã đăng kí hơn 100 tờ khai, với số lượng gần 100.000 tấn (như Công ty CP tập đoàn Intimex đăng kí 102 tờ khai với khối lượng 96.234 tấn), và những doanh nghiệp còn lại sẽ không còn hạn ngạch để đăng kí tờ khai. 

Thực tế này khiến cơ quan chức năng khó quản lí, hỗn loạn trong hoạt động xuất nhập khẩu trong thời gian ngắn, dẫn đến nhiều doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi những hợp đồng đã kí trước đây nhưng không đăng kí được tờ khai xuất khẩu gạo.

Bên cạnh đó, cơ quan Hải quan cũng kiến nghị Bộ Công Thương cũng như các bộ, ngành khi thay đổi chính sách cần thông báo cho cơ quan Hải quan và doanh nghiệp trước một thời gian.

- Theo ông, hiện tượng doanh nghiệp từ chối tham gia vào hợp đồng cung cấp dự trữ gạo quốc gia như lại có tên trong danh sách mở tờ khai xuất khẩu gạo sẽ phát sinh rủi ro như thế nào?

- Theo dự báo của Tổ chức Lương thực thế giới, hiện nay do ảnh hưởng dịch Covid- 19 và một số yếu tố về thời tiết (xâm nhập mặn, hạn hán…) nguồn lương thực sắp tới sẽ khan hiếm và đẩy nhu cầu lên cao sau dịch. Do vậy giá một số mặt hàng, đặc biệt là nông sản, sẽ tăng và có thể có sự chênh lệch giữa giá trúng thầu và giá trên thị trường. Dẫn đến một số doanh nghiệp có thể chuyển sang không kí hợp đồng hoặc từ chối kí hợp đồng với Bộ Tài chính để xuất khẩu.

Thực tế này đặt ra vấn đề phía Tổng cục Dự trữ không mua đủ và dự trữ đủ lượng lương thực cần thiết phục vụ an ninh lương thực. Bên cạnh đó, nếu không có sự kiểm soát của Bộ Công Thương thì có thể doanh nghiệp không có đủ lượng dự trữ lưu thông tối thiểu 5% sản lượng xuất khẩu 6 tháng trước. Điều này ảnh hưởng lượng cung ứng gạo ra thị trường.

Điều này cũng sẽ ảnh hưởng đến cung ứng và an ninh lương thực quốc gia trong bối cảnh xâm nhập mặn, cũng như hạn hán thời gian qua. Do vậy Tổng cục Hải quan sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn để kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giải pháp đảm bảo quyền lợi doanh nghiệp xuất khẩu, cũng như đảm bảo an ninh lương thực quốc gia.

- Xin cảm ơn ông!