5 câu nói của bố mẹ có thể làm tổn thương trẻ

Đôi lúc cha mẹ không nhận ra tầm quan trọng trong cách nói chuyện của bản thân lên sự phát triển của trẻ. Thực sự, cách nói chuyện của cha mẹ có thể quyết định trẻ có thành công hay sẽ thất bại trong cuộc sống sau này, thậm chí mang nhiều ảnh hưởng trong cách nhận thức khi trẻ lớn lên.

Trong báo cáo của GS. Kolb B. Khoa nghiên cứu não bộ, ĐH Lethbridge, Canada, GS có đề cập đến não bộ của trẻ như một miếng bông thấm, rất dễ thấm, và thấm tất cả các thái độ, hành động và lời nói của những người xung quanh, đặc biệt là cha mẹ của bé. Tính chất thấm này của não bộ là 1 chức năng tốt cho việc học hỏi, nhưng cũng rất nguy hiểm nếu những thứ thấm vào là những hành động hay lời nói không hay và có ảnh hưởng lâu dài về tâm lý.

Não bộ của trẻ như một miếng bông thấm.

Những câu nói nên thay đổi để việc thấm mang ý nghĩa tích cực và phát huy hiệu quả

Cho dù bạn vô tình hay cố ý, những câu nói "không hay hoặc không đúng" có thể làm trẻ hấp thụ và ảnh hưởng đến hành vi của bé sau này.

"Tính thấm" là 1 con dao hai lưỡi, nhưng bạn có thể kiểm soát và phát huy mặt tốt của nó cho con của bạn. Hãy đếm 1-2-3 trong đầu của bạn để bạn có thời gian suy nghĩ và thay đổi lời nói khi dạy dỗ bé. Dừng 3 giây, nhưng thực sự bạn sẽ làm thay đổi cuộc đời của bé sau này. Lời nói bạn nói ra sẽ không bao giờ rút lại được. Do đó, hãy dùng lời nói tích cực và có tính khuyến khích, hơn là những lời khen sáo rỗng hoặc la mắng vô cớ.

Đây là những câu nói thông thường ở những tình huống mà nhiều cha mẹ dễ mắc phải và nói theo bản năng/thói quen. Chỉ cần 3 giây, bạn có thể thay đổi cách nói và thay đổi cuộc đời của bé!

Cách nói chuyện của cha mẹ có thể quyết định trẻ có thành công hay sẽ thất bại trong cuộc sống sau này. (Ảnh: ThoughtCo)

1. Sao con không được như anh/ chị vậy?

Một sự thật là, nếu 2 bé có tuổi chênh nhau quá ít (< 2 tuổi) thì trẻ thứ 2 sẽ ít có cơ hội phát triển như trẻ thứ 1 nếu cha mẹ không chú ý trong giao tiếp với 2 bé. Việc so sánh 2 bé dù có chênh lệch độ tuổi như thế nào cũng đều không nên. Cha mẹ cần phải hiểu rằng: Mỗi bé sẽ cần có 1 không gian phát triển khác nhau. Điều này cũng không nên so sánh bé với anh chị họ hoặc bạn bè. Sự tự ti là hậu quả của việc "thấm" những lời so sánh này.

GS. Katherine Kersey, ĐH Old Dominion khuyên cha mẹ nên thay đổi cách nói khác hơn sẽ làm có sự khác biệt cho cả hai. GS đề nghị: thay vì chỉ trích đứa trẻ nhỏ hơn, bạn hãy nói rằng: anh của con đang làm tốt, mẹ nghĩ anh hai có thể giúp con khi con gặp khó khăn, được chứ?. Và cũng đừng bao giờ nói với anh/chị của bé như "Con phải luôn làm gương tốt cho em!". GS. khuyên cha mẹ nên nói với anh/chị của bé như: "Con nên trông coi em, giúp em làm tốt nhất như con đang làm".

2. Con phải nhường em!

Khái niệm "nhường em" là khái niệm rất khó hình dung đối với các bé nhỏ. (Ảnh: Sonialimphotography)

Khái niệm "nhường em" là khái niệm rất khó hình dung đối với các bé nhỏ. Không như người lớn chúng ta, trẻ con chưa có đủ nhận thức phải nhường, cho đến khi chúng có đủ nhận thức về sự đủ. Đôi lúc người lớn chúng ta cũng chưa nhận thức tốt về "sự đủ" để nhường. Đối với trẻ nhỏ, thay vì nhường thì hãy dạy bé biết cách "đến lượt" hay gọi cách khác là biết "chia sẽ".

Dạy trẻ biết cách chia sẽ và đợi đến lượt là giúp trẻ dễ hòa nhập vào những giao tiếp xã hội. TS. Carl P. từng hướng dẫn cha mẹ: Bây giờ, chúng ta sẽ cần đến lượt để chơi/cầm món đồ này, vậy lượt đầu tiên là Kara (bé nhỏ), đến Daisy (bé lớn) và mẹ (mẹ là người trung gian, để giải quyết tình huống trong chia sẽ).

3. Đưa đây, để mẹ làm

Việc trẻ nhận ra "công việc cần mẹ làm" thì bé sẽ không bao giờ cần sáng tạo và suy nghĩ khác. Tốt nhất bạn nên cho trẻ có không gian nhận ra cái mới, tự do quyết định. Vậy vai trò của bạn là gì? Đừng để vở diễn chỉ có bạn, mà vở diễn cần có bé. Bạn sẽ giúp bé gợi mở bằng những câu hỏi và để bé trả lời. Đừng lo lắng câu trả lời của bé lạ đời, sai thực tế hoặc không giống ai.

Đây là 1 ví dụ từ cháu trai của tôi (2.5 tuổi), khi tôi và bé cùng nhau đếm những cái răng của khủng long cha. Bé đếm "1, 2, 3, 4, 5". Tôi bèn chỉ sang khủng long con và hỏi "khủng long con có mấy răng?". Bé liền dùng tay sờ vào miệng khủng long và nói "mở miệng ra đi, mở miệng đi" (bởi vì bức tranh là khủng long con đang ngậm miệng). Qua điều này tôi có thể biết cháu tôi đang phát triển 1 nhận thức và liên kết tốt giữa hình ảnh trên trang sách và đời thực (miệng và răng, răng nằm trong miệng). Điều này cho thấy: sự sáng tạo của các bé rất phong phú. Nếu bạn chỉ dừng lại việc nói với bé là: "bé khủng long còn nhỏ chưa có răng", thì bé sẽ ít có cơ hội để bộc lộ cách nghĩ khác của bé.

Chỉ cần 3 giây, bạn có thể thay đổi cách nói và thay đổi cuộc đời của bé! (Ảnh: Annietaophotography)

4. Con ra rìa rồi, mẹ đã có em bé mới

Việc có 1 thành viên mới là cần thông báo cho bé, nhưng không phải theo cách này. Tôi biết bạn nghĩ nó vô hại vì trẻ quá nhỏ để biết. Nhưng thực sự, nó không hề vô hại vì trẻ sẽ có đủ nhận thức là "mất tình yêu" của bạn.

Bạn có thể dành thời gian giúp bé biết có sự có mặt của bé mới từ lúc bạn mang thai. Thường xuyên cho bé nghe tiếng đập của thai và ngày đầu tiên để 2 bé gặp nhau, bạn nên nói với bé: Em của con đang mong muốn nhìn thấy con và hãy lại đây với em!.

5. Lại nữa, lúc nào con cũng hậu đậu

Không có đứa trẻ hậu đậu, chỉ có cha mẹ chưa dạy chúng đủ và làm tốt vì trẻ học từ bạn, và cũng từ tính kiên nhẫn của bạn. Luôn chỉ trích việc bé làm sai, là bạn đang làm bé mất hứng thú với điều đáng lẽ bé cần cố gắng hơn.

Thay vì chỉ trích, bạn hãy hỏi: Mẹ biết con đã cố gắng, nhưng có lẽ có 1 vài chỗ chưa đúng, con có thể cho mẹ biết chỗ nào con chưa hiểu.

Đối với bé nhỏ: Bạn hãy lập lai quy trình dạy cho bé và hỏi những câu hỏi liên quan để tìm ra điều bé làm chưa đúng. Tôi từng xem 1 người bạn, một chuyên gia giáo dục trẻ nhỏ tại Worcester, từng giúp 1 bé nhận ra 1 từ mới "tiệm bánh mì", từ mà bé luôn không nhớ trên lớp. Bạn của tôi đã làm như sau:

- Bạn tôi chỉ cho bé về Silly (1 nhân vật trong trang sách hình) với cái bụng lông lá và màu da xanh đặc trưng. Bạn tôi hỏi: Silly màu gì? Bụng silly đâu? Bé chỉ và nói chính xác.

- Bạn tôi chỉ lên chiếc bánh mì trên tay Silly và những chiếc bánh mì nằm rải rác trên trang sách để nhắc đi nhắc lại từ "bánh mì". Bé đã có 1 liên kết tốt về hình ảnh Silly trong não bộ và điều bây giờ bé cần là liên kết Silly với bánh mì.

- Cuối cùng, sau 1 thời gian, bé có thể liên kết tốt Silly và bánh mì, từ "tiêm bánh mì" tự nhiên được xây dựng trong trí nhớ của bé và bé cũng dễ thành câu: "Silly ở tiệm bánh mì", "Silly mua bánh mì". Bạn tôi luôn hỏi bé: Silly mua bánh mì ở đâu? và bánh mì có ở đâu?

Dành thời gian cho bé và dùng những lời nói tích cực, mang tính xây dựng là lời khuyên dành cho những bậc cha mẹ đang nuôi con nhỏ, dù trong những hành động hằng ngày hay trong những tình huống khó khăn và bướng bỉnh của bé.