'Số phận long đong' của tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên ở Sài Gòn

Tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên có tổng chiều dài 19,7 km đi qua các quận 1, 2, 9, Bình Thạnh, Thủ Đức (TP HCM) và thị xã Dĩ An (Bình Dương). Trong đó, khoảng 2,6 km đi ngầm (3 nhà ga) và hơn 17 km trên cao (11 nhà ga). Điểm đầu của tuyến tại nhà ga Bến Thành và cuối là depot Long Bình, cạnh dự án bến xe Miền Đông mới.

Phần đường trên cao của metro số 1 băng qua xa lộ Hà Nội tại quận 9 giáp ranh thị xã Dĩ An. Công trình ban đầu dự định đưa vào khai thác, vận hành năm 2017 nhưng đến nay vẫn chưa hoàn thành vì vướng giải phóng mặt bằng, thiếu vốn và đặc biệt là đội vốn từ 17.300 tỉ đồng lên đến 47.300 tỉ đồng.

Toàn tuyến có 3 ga ngầm gồm Bến Thành, Nhà hát Thành phố, Ba Son cùng 11 ga ga trên cao là Văn Thánh, Tân Cảng, Thảo Điền, An Phú, Rạch Chiếc, Phước Long, Bình Thái, Thủ Đức, Khu Công nghệ cao, Suối Tiên, Bến xe Miền Đông mới và depot Long Bình. Mỗi nhịp đường trên cao gồm 13 đốt dầm chữ U được treo trên hệ đà giáo di động ghép thành một nhịp cầu hoàn chỉnh và được liên kết vĩnh cửu với nhau bởi khóa chống cắt, keo epoxy và cáp dự ứng lực dọc theo dầm.

Sau 7 năm thi công, dự án đạt khoảng 66% tiến độ, nhiều lần lâm vào cảnh "đói vốn", nhà thầu dọa ngưng thi công vì TP HCM chậm thanh toán tiền. Để giải quyết điều này, UBND TP HCM đã nhiều lần ứng tiền cho Ban quản lý đường sắt đô thị giải quyết nhu cầu thanh toán cho nhà thầu, chi trả tiền lương. Hiện ngân sách TP HCM đã ứng khoảng 5.000 tỉ đồng cho dự án metro số 1 nhưng chưa được hoàn lại vì còn chưa xong thủ tục.

Ngoài các dự án bất động sản liên tục mọc lên cạnh metro số 1 kéo dài từ trung tâm TP HCM đến tận thị xã Dĩ An (tỉnh Bình Dương), giá đất tại các khu vực metro đi qua cũng tăng giá liên tục trong những năm qua.

Cầu metro số 1 băng qua đường Điện Biên Phủ. Gần đây nhất, Sở GTVT TP HCM cho biết tiến độ thẩm định dự án metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) lẫn tuyến số 2 (Bến Thành - Tham Lương) điều chỉnh đến nay không đạt như dự kiến nên hai dự án này lại đối diện nguy cơ lùi thời hạn hoàn thành.

Nguyên nhân được chỉ ra là do Bộ Xây dựng chưa có ý kiến về thiết kế điều chỉnh, đồng thời công tác chuẩn bị hồ sơ về thẩm định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn cũng chưa hoàn tất. Trong ảnh: Nhà ga metro số 1 cạnh khu du lịch Văn Thánh.

Từ ga Văn Thánh, đường trên cao của metro sẽ vượt đường Nguyễn Hữu Cảnh và kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè rồi bắt đầu đi ngầm khi đến ga Ba Son.

Ngoài Ba Son, dự án còn 2 ga ngầm khác là Nhà hát TP và Bến Thành.

Ga Ba Son nối với ga Nhà hát Thành phố bằng 2 nhánh đường hầm, mỗi nhánh dài 781m được đào bằng robot TBM của Nhật Bản.

Cuối tháng 8/2018, Kiểm toán Nhà nước cho rằng hạng mục tường vây hầm metro (thuộc gói thầu CP1a) do nhà thầu phụ là Công ty Bachy Soletanche Việt Nam thi công bị thay đổi thiết kế từ 2 m (theo thiết kế được duyệt) xuống còn 1,5 m (theo thi công thực tế).

Ngoài tình trạng liên tục "đói" vốn, điều chỉnh tổng mức đầu tư chưa được duyệt, thời gian qua dự án này cũng có nhiều vấn đề về nhân sự lãnh đạo tại Ban quản lí đường sắt đô thị (chủ đầu tư dự án) khi ông Lê Nguyễn Minh Quang - trưởng ban và ông Hoàng Như Cương - phó ban nhiều lần viết đơn xin nghỉ việc. Đến đầu năm 2019, lãnh đạo TP HCM đã có quyết định miễn nhiệm đối với ông Minh Quang và bổ nhiệm Giám đốc Sở GTVT TP HCM Bùi Xuân Cường sang phụ trách Ban. Không lâu sau đó, đơn vị này có văn bản "xin" TP HCM tạm ứng 39 tỉ đồng để chi tiền lương, thu nhập... cho nhân viên, nhằm duy trì hoạt động ổn định.

Để thi công ga ngầm Bến Thành, Sở đã điều chỉnh giao thông một số tuyến đường tại trung tâm TP cũng như một phần công viên 23 Tháng 9 bị rào chắn suốt mấy năm qua. Tại buổi làm việc giữa Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc với lãnh đạo TP HCM cùng các bộ ngành liên quan để tháo gỡ khó khăn cho metro số 1, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch - Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho rằng dự án đang gặp 2 khó khăn chính là chưa hoàn thiện thủ tục điều chỉnh tổng mức đầu tư và Bộ Tài chính - Bộ KHĐT - TP HCM chưa thống nhất được cơ chế cấp phát và vay lại.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã yêu cầu tuyệt đối không thể để tình trạng metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên chậm tiến độ kéo dài, phải hoàn thành dự án cuối năm 2020. Thủ tướng đã giao UBND TP HCM phối hợp cùng các bộ ngành hoàn thiện hồ sơ xin điều chỉnh tổng mức đầu tư nhưng đến nay chưa xong nên sớm nhất phải tới qúi 4/2021 mới có thể khai thác, vận hành metro số 1.