10 điều bạn cần biết về việc hợp pháp hóa chuyển giới tại Việt Nam sau ngày 1/1/2017

10 điều bạn cần biết về việc hợp pháp hóa chuyển giới tại Việt Nam sau ngày 1/1/2017

1. Những ai thì được chuyển đổi giới tính?

Bộ luật Dân sự mới có hai điều riêng biệt: Xác định lại giới tính (Điều 36) và Chuyển đổi giới tính (Điều 37). Xác định lại giới tính áp dụng với người sinh ra không rõ ràng là nam hay nữ, còn chuyển đổi giới tính áp dụng với những ai có nhu cầu thay đổi giới tính bẩm sinh của mình. Như vậy, về cơ bản thì những ai có nhu cầu thực hiện chuyển đổi giới tính đều có thể thực hiện.

2. Vậy là tôi được phép phẫu thuật tại Việt Nam?

Đúng. Việc phẫu thuật chuyển giới trước nay bị cấm tại Việt Nam, nên người chuyển giới phải sang Thái Lan hay các nước khác để phẫu thuật. Với quy định mới, “Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật” có nghĩa là công dân có quyền chuyển đổi giới tính tại Việt Nam.

3. Sau khi phẫu thuật tôi được phép thay đổi giới tính trên giấy tờ?

Đúng. Trước đây, cho dù đã phẫu thuật chuyển giới ở nước ngoài, thì bạn cũng không thể thay đổi giới tính trên giấy tờ. Với quy định mới, “Cá nhân đã chuyển đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch” có nghĩa là sau khi phẫu thuật, người chuyển giới có thể đăng ký thay đổi tên gọi, giới tính.

4. Tôi chưa phẫu thuật chuyển giới. Tôi có thể thay đổi giới tính trên giấy tờ không?

Chưa rõ. Theo quy định mới, việc đăng ký thay đổi giấy tờ hộ tịch chỉ áp dụng với người "đã chuyển đổi giới tính". Tuy nhiên chưa có định nghĩa "đã chuyển đổi giới tính" có phải là "đã phẫu thuật chuyển giới" hay chỉ cần các biện pháp y tế, tâm lý khác cũng đã có thể coi là "đã chuyển đổi giới tính". Xu hướng trên thế giới là thay đổi giới tính giấy tờ không phụ thuộc vào việc phẫu thuật hay chưa. Đây là sẽ công việc mà chúng ta sẽ tiếp tục vận động trong tương lai.

Luật sửa đổi cho phép người chuyển giới xác định lại giới tính, từ đó có cơ sở để kết hôn theo Luật hôn nhân gia đình (Ảnh minh họa)

5. Tôi chỉ phẫu thuật một phần (ngực, sử dụng hoóc-môn). Tôi có thể thay đổi giới tính trên giấy tờ không?

Chưa rõ. Theo quy định mới, chưa định nghĩa rõ thế nào thì được công nhận là “đã chuyển đổi giới tính”, toàn phần hay là một phần. Đây cũng là điều bình thường vì Bộ luật thường chỉ quy định khái quát và có các văn bản hướng dẫn thi hành chi tiết. Xu hướng trên thế giới là chỉ cần giấy xác nhận tâm lý về giới tính và sử dụng hoóc-môn liên tục ít nhất 12 tháng là có thể thay đổi giới tính trên giấy tờ. Đây là sẽ công việc mà chúng ta sẽ tiếp tục vận động và cung cấp thông tin cho các nhà làm luật trong tương lai.

6. Vậy là từ ngày 1/1/2017 tôi sẽ có thể phẫu thuật chuyển giới và thay đổi giới tính trên giấy tờ?

Chưa. Bộ luật dân sự (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 1/1/2017 nhưng điều đó không có nghĩa rằng từ ngày 1/1/2017 là người chuyển giới đã thực hiện được ngay quyền này. Bộ luật này cũng nêu rõ việc chuyển đổi giới tính sẽ thực hiện theo quy định của Luật. Điều đó có nghĩa là trong vài năm tới, cơ quan nhà nước có thể sẽ tiếp tục xây dựng và ban hành Luật chuyển đổi giới tính. Lúc đó Luật này sẽ quy định chi tiết về điều kiện, trình tự, thủ tục. Còn bây giờ, các câu hỏi như ai được phép chuyển đổi giới tính, chuyển đổi thế nào sẽ chưa thể trả lời được. Điều này cần một khoảng thời gian để Luật chuyển đổi giới tính ra đời hay ít nhất là các văn bản hướng dẫn thi hành khác của Bộ Y tế.

7. Nếu tôi phẫu thuật chuyển giới ở Thái Lan (hoặc THEO quảng cáo của một số cơ sở y tế Việt Nam) từ bây giờ thì tôi có thể thay đổi giới tính trên giấy tờ hay không?

Việc phẫu thuật chuyển giới ở nước ngoài trước nay đều không bị cấm bởi pháp luật Việt Nam, nên bạn có thể lựa chọn nơi uy tín, an toàn để thực hiện. Tuy nhiên vì vẫn cần chờ Luật Chuyển đổi giới tính ra đời để quy định chi tiết về điều kiện, trình tự, thủ tục nên bạn sẽ chưa thể thay đổi giới tính trên giấy tờ ngay bây giờ. Nếu bạn có kế hoạch phẫu thuật ở nước ngoài thì có thể tìm hiểu từ bây giờ vì thường quá trình tư vấn, thăm khám và chuẩn bị cũng kéo dài khoảng một năm.

Việc phẫu thuật ở nước ngoài, hay từ bây giờ, về nguyên tắc sẽ không làm bạn mất đi quyền được thay đổi giấy tờ sau này khi Luật Chuyển đổi giới tính ra đời. Việc một số cơ sở y tế ở Việt Nam quảng cáo là có thể thực hiện phẫu thuật chuyển giới (hoàn toàn) ở Việt Nam ngay trong năm 2017 cần được cân nhắc vì có thể việc phẫu thuật của bạn có không đáp ứng các điều kiện, thủ tục của pháp luật sau này. Việc chứng minh và yêu cầu thay đổi giấy tờ, giới tính sau này của bạn có thể sẽ trở nên phức tạp hơn nếu được thực hiện một cách không hợp pháp ở Việt Nam.

Theo luật sửa đổi thì những thành viên thuộc chữ T (Transgender - chuyển giới) sẽ là người được thụ hưởng quyền này (Ảnh minh họa).

8. Cơ sở y tế ở Việt Nam có đủ khả năng thực hiện phẫu thuật chuyển giới không?

Có. Hội Phẫu thuật Nhi Việt Nam từng khẳng định Việt Nam có đủ khả năng tiến hành phẫu thuật chuyển giới. Và thực tế đã và đang phẫu thuật cho các trường hợp có giới tính bẩm sinh không rõ ràng nam hay nữ.

9. Tôi là người chuyển giới, tôi có được kết hôn với người yêu của tôi không?

Có. Nếu bạn là người chuyển giới và đang có người yêu mà trên giấy tờ là hai người cùng giới, bạn sẽ có thể kết hôn với người yêu của mình sau khi bạn đã thực hiện việc thay đổi giới tính trên giấy tờ tùy thân. Hiện tại, vì không thể thay đổi giới tính trên giấy tờ mà người chuyển giới và người yêu của họ thường sẽ được pháp luật coi là hai người cùng giới tính, do vậy không thể kết hôn với nhau.

Với quy định mới, “Cá nhân đã chuyển đổi giới tính […] có các quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi”, nghĩa là họ sẽ có các quyền, nghĩa vụ theo đúng như giới tính mới, bao gồm quyền kết hôn với người khác giới.

10. Tôi là người đồng tính, tôi có được kết hôn cùng giới không?

Rất tiếc là không. Rất nhiều bạn hỏi về điều này. Bộ luật Dân sự chỉ quy định chung về chế độ hôn nhân gia đình. Các quy định chi tiết nằm ở trong Luật Hôn nhân và gia đình. Năm 2014, Việt Nam đã thông qua Luật HN&GĐ mới, theo đó thì hôn nhân cùng giới không còn bất hợp pháp, nhưng cũng chưa được thừa nhận và thực thi. Cộng đồng, xã hội sẽ cần phải tiếp tục vận động cho hôn nhân cùng giới trong tương lai.

Như vậy, chúng ta có thể thấy quy định về chuyển đổi giới tính của Bộ luật Dân sự (sửa đổi) vẫn chưa đi vào chi tiết. Chúng tôi hiểu sâu sắc đây là mong đợi và niềm vui với nhiều người chuyển giới, các quy định pháp luật vừa được thông qua cũng là khởi đầu rất thuận lợi. Đây thực sự là một bước tiến quan trọng. Trong tương lai, cộng đồng xã hội sẽ cần tiếp tục lên tiếng và vận động cho sự bình đẳng này.

iSEE và ICS biên soạn.