Bí mật giúp Trung Quốc kiểm soát tốt đại dịch Covid - 19

Trung Quốc kiểm soát dịch bệnh nhờ mã QR

Hãy tưởng tượng thói quen hàng ngày của bạn phụ thuộc hoàn toàn vào một ứng dụng trên điện thoại thông minh. Rời khỏi nhà, đi tàu điện ngầm, đi làm, vào quán cà phê, đi nhà hàng hay lượn lờ trung tâm mua sắm,… mọi việc đều được quyết định bởi màu sắc hiển thị trên màn hình của bạn. Màu xanh lá: bạn được tự do đi lại. Màu đỏ hoặc màu đỏ vàng: bạn bị cấm ra khỏi nhà.

Đây là thực tế đối với hàng trăm triệu người Trung Quốc kể từ khi cuộc khủng hoảng Covid - 19 bùng phát tại đất nước tỉ dân này.

Nhờ vào công nghệ di động và dữ liệu lớn, Chính phủ Trung Quốc đã khởi động một hệ thống có tên gọi là "mã code y tế", dựa trên màu sắc, để kiểm soát sự di chuyển của người dân, nhằm hạn chế sự lây lan virus Covid - 19.

Các mã phản hồi nhanh được tạo tự động, thường được viết tắt là QR code, được cấp cho mỗi công dân, như một chỉ báo về tình trạng sức khoẻ của họ.

Mặc dù điều này chưa phải là một quy định bắt buộc chính thức áp dụng trên toàn quốc, nhưng tại rất nhiều thành phố, người dân không thể rời khỏi nhà hoặc tham gia các phương tiện công cộng nếu không có ứng dụng này.

Sau hơn 3 tháng chống chọi với đại dịch, phần lớn các thành phố đã được dỡ bỏ lệnh phong toả, tuy nhiên các mã vạch vuông nhỏ vẫn tồn tại và đang kiểm soát cuộc sống của người dân Trung Quốc.

Học tập Trung Quốc, nhiều quốc gia khác cũng đã tiến hành các biện pháp tương tự. Đơn cử tại Singapore, tháng trước Chính phủ nước này đã ra mắt một ứng dụng dành cho điện thoại thông minh, để theo dõi liên lạc, cho phép cơ quan chức năng xác định được những người đã tiếp xúc với bệnh nhân Covid 19.

Chính phủ Nhật Bản cũng đang xem xét triển khai một ứng dụng như vậy. Moscow cũng ra mắt một hệ thống mã QR code, để theo dõi hành trình di chuyển và thực thi các biện pháp cách li đối với người dân.

"Công nghệ hiện đóng một vai trò quan trọng trong ngăn chặn đại dịch", Xian-Sheng Hua, chuyên gia về sức khoẻ AI của Tập đoàn thương mại điện tử khổng lồ Alibaba, Trung Quốc, nói.

"Để ngăn chặn sự lây lan của virus, theo dõi người dân là một biện pháp thiết yếu, và đây là lí do tại sao các sáng kiến tương tự đang được áp dụng tại nhiều nơi trên thế giới", ông này nói thêm.

Mã QR code hoạt động như thế nào?

Chính phủ Trung Quốc đã tranh thủ sự giúp đỡ của hai gã khổng lồ công nghệ gồm Alibaba và Tencent, để lữu trữ hệ thống mã y tế trên các ứng dụng điện thoại thông minh phổ biến của họ.

Ứng dụng thanh toán di động Alibaba và ứng dụng nhắn tin WeChat của Tecent đều có mặt ở Trung Quốc. Mỗi ứng dụng đều đang sở hữu hàng trăm triệu người dùng. Tích hợp các mã theo dõi sức khoẻ lên các nền tảng này giúp nhiều người dễ dàng truy cập.

Hàng Châu, một thành phố ven biển ở phía Đông tỉnh Chiết Giang, nơi đặt trụ sở của Alibaba, là một trong những thành phố đi tiên phong trong việc sử dụng các mã y tế để quyết định xem công dân nào nên cần đi xét nghiệm Covid - 19. Hệ thông được ra mắt vào ngày 11/2 bởi Alipay.

Để có được mã y tế, công dân cần phải khai báo thông tin cá nhân của họ, bao gồm tên, số chứng minh thư nhân dân/hộ chiếu và số điện thoại. Sau đó họ được yêu cầu khai báo lịch sử đi lại của mình, liệu họ đã tiếp xúc với bệnh nhân Covid - 19 hoặc nghi ngờ nhiễm Covid - 19 trong 14 ngày qua. Họ cũng được yêu cầu đánh dấu vào các triệu chứng mà họ mắc phải, như sốt, mệt mỏi, ho khan, nghẹt mũi, chảy nước mũi, đau họng hoặc tiêu chảy.

Sau khi thông tin được xác minh bởi các cơ quan chức năng, mỗi người dùng sẽ được gán mã QR code màu đỏ, màu đỏ vàng hoặc màu xanh lá.

Người dùng có mã màu đỏ sẽ phải đi cách li, hoặc tự cách li trong vòng 14 ngày. Người dùng có màu đỏ vàng sẽ cách li trong 7 ngày và mã màu xanh có nghĩa là người đó được tự do di chuyển trong thành phố.

Các mã y tế cũng đóng vai trò theo dõi lộ trình di chuyển của người dân ở những nơi công cộng, vì người Trung Quốc cần quét mã QR để thanh toán mỗi khi đến những địa điểm vui chơi, giải trí, hay mua sắm. Khi một trường hợp được chuẩn đoán dương tính với Covid - 19, các cơ quan chức năng có thể dựa vào lịch sử di chuyển của người bệnh, nhanh chóng xác định được những nơi người này đã đến và những cá nhân có tiếp xúc gần.

Một người quen thuộc với hệ thông này đã tiết lộ cho phóng viên CNN, rằng hệ thống mã y tế được phát triển và vận hành bởi cơ quan Chính phủ, trong khi đó Alipay đóng vai trò cung cấp nền tảng và công nghệ hỗ trợ.

Tencent cũng đã phát triển một hệ thông mã QR y tế tương tự trên WeChat, lần đầu tiên nó được ra mắt là vào tháng 2, tại Thâm Quyến - nơi đặt trụ sở của gã khổng lồ công nghệ.

Hàng trăm triệu người dân Trung Quốc sử dụng mã y tế

Trong vòng 1 tuần kể từ khi ra mắt, các mã y tê của Ailpay đã được triển khai tại hơn 100 thành phố trên cả nước, Tân Hoa Xã cho hay.

Vào ngày 15/2, Văn phòng Chính phủ điện tử thuộc Quốc vụ viện Trung Quốc đã yêu cầu Alipay tăng tốc độ phát triển mã QR y tế, để có thể nhanh chóng triển khai trên phạm vi toàn quốc.

"Một mạng lưới chống dịch bằng kĩ thuật số đang được triển khai với với quy mô và tốc độ lớn chưa từng thấy", Tân Hoa Xã viết.

Đến cuối tháng 2, hơn 200 thành phố tại Trung Quốc đã áp dụng các mã QR này.

Trong khi đó, hệ thống mã y tế của Tencent cũng đã mở rộng tới hơn 300 thành phố vào tháng trước, theo nhật báo Khoa học và Công nghệ Trung Quốc.

Vào ngày 1/3, Thủ đô Bắc Kinh đã ra mắt phiên bản mã QR 3 màu, người dân có thể truy cập thông qua Alipay và WeChat. Ngoài việc cung cấp tên, số ID, người dùng cũng cần đăng kí nhận dạng khuôn mặt.

Các quy định về mã y tế cũng đóng vai trò trung tâm trong việc dỡ bỏ dần các hạn chế đi lại ở tỉnh Hồ Bắc, nơi có khoảng 60 triệu người bị hạn chế đi lại, sau khi thành phố này phong toả hồi cuối tháng 1.

Ngày 10/3, Hồ Bắc đã cấp mã y tế cho những người dân muốn di chuyển tự do trong tỉnh.

Các màu sắc được chỉ định theo cơ sở dữ liệu của cơ quan kiểm soát dịch bệnh. Chẳng hạn, người đã nhiễm bệnh, nghi ngờ hoặc không có triệu chứng, hoặc sốt nhẹ sẽ được gán màu đỏ. Những người tiếp xúc gần sẽ nhận được màu vàng và những người không có bất kì hồ sơ nào trong cơ sở dữ liệu sẽ nhận được màu xanh - điều đó có nghĩa là họ hoàn toàn khoẻ mạnh và có thể tự do đi lại.

Tất cả những người dân và du khách rời khỏi Vũ Hán, Hồ Bắc đều phải có mã QR màu xanh lá cây trên điện thoại của họ.

Mặt trái của QR code trong kiểm soát dịch bệnh

Giống như tất cả các sản phẩm công nghệ khác, ứng dụng mã y tế không hề hoàn hảo. Nó có thể mắc lỗi và gán cho người dùng những mã màu sai, buộc họ phải cách li.

Tại Hàng Châu, thành phố đầu tiên triển khai mã y tế của Alipay, một số cư dân đã phàn nàn trên mạng xã hội, rằng họ đã bị gán mã màu sai vì lí do như xuất hiện những triệu chứng nghẹt mũi, mệt mỏi do cảm lạnh, hay cảm cúm thông thường.

Vài ngày sau khi ra mắt, chính quyền Hàng Châu cho biết đường dây nóng của thị trưởng đã quá tải, bởi các cuộc gọi từ người dân, thắc mắc về mã màu của họ. Do đó, họ buộc phải xây dựng một ứng dụng trực tuyến cho những người có nhu cầu đánh giá lại mã màu y tế của mình.

Khi người dân di chuyển tới các địa phương khác nhau, thì một vấn đề khác lại nảy sinh, đó là không phải mọi nơi đều áp dụng các quy định y tế như nhau.

Mặc dù tất cả các mã QR đều có 3 màu giống nhau và được phát triển bởi cùng một công ty, nhưng chúng dựa trên những cơ sở y tế khác nhau, và được thiết lập bởi chính quyền địa phương.

Vì giữa các địa phương không có sự chia sẻ dữ liệu y tế nên sẽ có những tiêu chuẩn khác nhau để gán màu mã QR.

Ví dụ, một cư dân Hồ Bắc tên là Yuan, đã trở lại tỉnh Quý Châu để làm việc vào cuối tháng 3 sau khi lệnh phong toả được dỡ bỏ, cho biết anh đã phải trải qua thêm 14 ngày cách li ở Quý Châu, mặc dù anh có mã màu xanh do Hồ Bắc cấp. "Quý Châu không công nhận mã y tế của Hồ Bắc", Yuan nói thêm.

Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ Trung Quốc đã đưa ra một tiêu chuẩn quốc gia. Mao Qunan, một quan chức của Uỷ ban Y tế Quốc gia, cho biết họ đã tải lên một cơ sở dữ liệu toàn quốc về các trường hợp nhiễm Covid - 19 trên một nền tảng tập trung. Họ hi vọng rằng chính quyền các địa phương có thể chấp nhận các mã màu y tế của nhau thông qua việc chia sẻ dữ liệu.

Vấn đề về quyền riêng tư cũng đặt ra những lo ngại. Các mã y tế dựa trên kho dữ liệu mà chính quyền thu thập được từ các cá nhân, bao gồm thông tin cá nhân, địa chỉ, lịch sử di chuyển, liên hệ gần đây và tình trạng sức khoẻ.

"Tất cả những gì tôi quan tâm là liệu nhưng thông tin cá nhân có bị rò rỉ hay không, và liệu bảo mật thông tin của chúng tôi có được đảm bảo", Han Dongyan - một tài khoản mạng xã hội Weibo viết.

Zhu Wei, một chuyên gia pháp lí tại ĐH Khoa học chính trị và Pháp luật Trung Quốc, nói rằng các mã y tế sẽ được bảo vệ bởi luật An ninh mạng của Trung Quốc, và vì Chính phủ cũng tham gia vào quá trình này.

Liu Yuewen, một chuyên gia dữ liệu lớn làm việc cho cơ quan an ninh tại tỉnh Vân Nam, cho hay các dữ liệu mã y tế này sẽ bị huỷ bỏ khi tình hình dịch bệnh chấm dứt.

"Không ai có thể truy cập được dữ liệu này, khi không có sự cho phép của Cơ quan phòng chống dịch bệnh", Liu Yuewen nói.

Một số thành phố đã bắt đầu loại bỏ các mã y tế này trong một số hoạt động của người dân. Tuy nhiên, tại nhiều nơi khác như Bắc Kinh và Thượng Hải, mã QR vẫn là "chiếc vòng kim cô" quyết định người dân được phép và không được phép làm gì trong cuộc sống thường ngày.