Hướng dẫn nuôi con sữa mẹ cho trẻ sinh non

Em bé Kangaroo: ‘Em may mắn vì được cả nhà cùng ấp em’

Trẻ sinh non hay trẻ sinh thiếu tháng là trẻ sinh trước 37 tuần thai. Do sinh non nên cơ thể trẻ chưa hoàn thiện đầy đủ các chức năng, cần được chăm sóc đặc biệt tại khoa sinh non nhằm hỗ trợ trẻ điều chỉnh hệ hô hấp, thân nhiệt, giảm nguy cơ mất nước, giúp trẻ ăn...Những phản xạ bản năng như tìm vú mẹ, ngậm vú mẹ, mút bú, phối hợp mút bú, nuốt sữa mẹ và hít thở có thể phát triển chưa đầy đủ và gây cản trở trong việc nuôi con sữa mẹ. Nhưng sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng quý giá không chỉ với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, mà còn với trẻ sinh non. Bởi sữa mẹ mang đầy đủ dưỡng chất và kháng thể giúp cơ thể non nớt của trẻ chống chọi với nhiễm khuẩn và các vấn đề thường gặp khác ở trẻ sinh non.

Sau đây là hướng dẫn nuôi con sữa mẹ cho trẻ sinh non và giải đáp những thắc mắc thường gặp về chăm sóc trẻ sinh non.

Thực hành da tiếp da với trẻ nhiều lần trong ngày có thể giúp trẻ biết bú mẹ sớm hơn so với lý thuyết. (Ảnh: BBC)

1. Khi nào trẻ sinh non có thể bú mẹ?

Trẻ sinh non ở tuần thứ 28 đã hình thành những phản xạ cơ bản và có thể ngậm vú mẹ, dù chưa thành thạo lắm. Đến 31 tuần, trẻ sẽ biết cách xoay sở để mút sữa từ vú mẹ. Trong khoảng 30-32 tuần, trẻ có thể biết kết hợp các kỹ năng ngậm, nuốt, thở cần thiết cho việc bú mẹ và khoảng 34 tuần, trẻ sẽ biết bú mẹ thuần thục. Thực hành da tiếp da với trẻ nhiều lần trong ngày có thể giúp trẻ biết bú mẹ sớm hơn so với lý thuyết.

Tóm lại, “trẻ sinh non ở tuần thứ 28 đã có thể thở bình thường nếu được đặt trên ngực mẹ, thậm chí trẻ có thể bú mẹ và toàn bộ các cơ quan trong cơ thể trẻ cũng sẽ học cách thích nghi với môi trường mới” (Trích sách hướng dẫn chăm sóc trẻ sinh non “Hold Your Prem”, Bergman, 2010).

Bên cạnh các phương pháp chăm sóc hỗ trợ khác, thì phương pháp chăm sóc bà mẹ Kangaroo (KMC - Kangaroo mother care, con được mẹ ấp, được da tiếp da với mẹ thay vì nằm trong lồng kính) được cho là phương pháp chăm sóc tốt nhất cho trẻ sinh non. Phương pháp Kangaroo có thể giúp ổn định nhịp tim và lưu lượng oxy, giúp trẻ sinh non tự biết bú mẹ sớm hơn và đẩy nhanh quá trình phát triển não bộ.

Người mẹ có thể duy trì da tiếp da với con càng nhiều càng tốt, càng lâu càng tốt kể cả khi con đang dùng máy trợ thở, đang được lọc máu, đang được điều trị vàng da hoặc đang truyền dịch tĩnh mạch. Nhờ da tiếp da với mẹ, bố, những người thân khác trong gia đình, trẻ sinh non sẽ hồi phục nhanh hơn. Các nhân viên y tế sẽ hướng dẫn người mẹ cách đặt con lên ngực như thế nào để vừa thoải mái cho cả mẹ cả con, mà không hề gây nguy hiểm cho cơ thể non nớt của trẻ.

Với người mẹ, ngay sau khi sinh, cần dùng tay nặn bóp sữa ra. Tốt nhất nên thực hiện trong vòng 1 giờ đầu sau sinh. Sữa mẹ là vốn quý, và trong trường hợp của trẻ sinh non, thì sữa mẹ còn quý giá hơn gấp nhiều lần.

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng quý giá với trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và cả trẻ sinh non. (Ảnh: Dailymail)

Các cách cho ăn khác, ngoài bú mẹ trực tiếp có thể là từ cho ăn bằng cách truyền dịch tĩnh mạch, nuôi ăn ống thông, cho ăn bằng tay, bằng cốc và cuối cùng là đến tự bú mẹ thuần thục. Bú bình không được khuyến nghị. Trẻ sinh non thiếu tháng dễ nhanh mất nước, do vậy nếu chưa có sữa mẹ, trẻ được truyền dịch tĩnh mạch. Tuy nhiên sau đó nguồn dinh dưỡng trẻ cần vẫn là sữa mẹ. Khi đó trẻ được ăn bằng cốc, bằng ống và có thi thoảng được bú mẹ trực tiếp.

Chuyên viên tư vấn sữa mẹ sẽ hướng dẫn bạn tư thế cho bé bú sao cho bé bú được nhiều sữa mẹ nhất và người mẹ được kích thích ra nhiều sữa nhất. Thực hành bú mẹ với trẻ sinh non là điều rất quan trọng, kể cả khi trẻ chỉ ngậm chứ không mút được chút sữa nào thì điều đó vẫn rất quan trọng. Nếu con có vẻ không sẵn sàng hợp tác ngậm vú, nuốt, thở cùng lúc, mẹ có thể hút cạn sữa, sau đó cho bé ngậm vú để thực hành kỹ năng ngậm vú.

2. Tại sao sữa mẹ được coi là nguồn dinh dưỡng quan trọng với trẻ sinh non?

Sữa mẹ rất quan trọng cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, nhưng nó còn quan trọng hơn nhiều với trẻ sinh non, thiếu tháng. Sữa mẹ đảm nhận công việc của nhau thai, tiếp tục nuôi dưỡng em bé. Sữa mẹ cung cấp các enzym hoạt tính giúp bé tiêu hóa sữa và giúp hoàn thiện chức năng đường ruột, các yếu tố kháng thể và miễn dịch, các chất kháng viêm, chống oxy hóa, các yếu tố tăng trưởng, và các hoocmon. Tất cả những chất này giúp bộ não phát triển tối ưu, hệ xương cũng phát triển, ngoài ra còn bảo vệ trẻ khỏi mắc các bệnh nhiễm trùng và các bệnh khác.

Sữa công thức bị cấm cung cấp cho trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và cả trẻ sinh non bởi nó có thể làm tăng nguy cơ viêm ruột hoại tử, gây dị ứng, hen suyễn, hội chứng đột tử ở trẻ sơ sẩy, viêm màng não và bệnh tim. “Sữa bò dành cho bê con, và chỉ có 30 chất dinh dưỡng.Trong khi đó, sữa mẹ cung cấp đến 1200 chất dinh dưỡng cho trẻ, và là thức ăn duy nhất giúp não bộ trẻ phát triển tối ưu”, (Trích sách hướng dẫn chăm sóc trẻ sinh non “Hold Your Prem”, Bergman, 2010).

Sữa bò dành cho bê con, và chỉ có 30 chất dinh dưỡng.Trong khi đó, sữa mẹ cung cấp đến 1200 chất dinh dưỡng cho trẻ. (Ảnh: Washington Post)

3. Sữa của mẹ sinh con thiếu tháng

Sữa mẹ sản xuất vào thời điểm bé chào đời được điều chỉnh theo từng giai đoạn phát triển của trẻ sơ sinh. So với sữa của mẹ sinh con đủ tháng, sữa của mẹ sinh con thiếu tháng có hàm lượng protein, chất béo, năng lượng, natri, clorua, kali, canxi, sắt và magiê cao hơn trong ba tuần đầu tiên. Sau những tuần đầu tiên, hàm lượng các chất trên giảm nhưng protein trong sữa mẹ lại trở nên dễ tiêu hóa hơn. Trẻ sinh non bú mẹ sẽ tiêu hao năng lượng ít hơn so với trẻ sinh non phải bú sữa công thức, sữa bò. Thậm chí, trẻ sinh non được nuôi bằng sữa công thức có tỷ lệ sống sót thấp hơn so với trẻ sinh non bú sữa mẹ.

4. Sữa mẹ có đủ cho trẻ sinh non? Trẻ sinh non có cần cung cấp các dưỡng chất khác?

Một nghiên cứu cho thấy trẻ sinh non có cân nặng từ 1251-1500g chỉ cần sữa mẹ là đủ. Trong trường hợp cần bổ sung khoáng chất và vitamin (như vitamin D, canxi, phốt pho và sắt), sẽ bổ sung theo chỉ định của bác sĩ.

Trẻ sinh non sẽ chậm tăng cân hơn trẻ sinh đủ tháng. (Ảnh: Breastfeeding)

5. Trẻ sinh non sẽ lớn nhanh như thế nào?

Biểu đồ tăng trưởng của trẻ sinh non chia làm hai loại. Một là cho trẻ sinh non từ 32-36 tuần thai. Hai là áp dụng cho trẻ sinh non dưới 32 tuần thai. Bé trai và bé gái có biểu đồ tăng trưởng khác nhau.

Trẻ sinh non sẽ chậm tăng cân hơn trẻ sinh đủ tháng. Cụ thể, theo Tài liệu hướng dẫn chăm sóc trẻ sinh non của WHO, 2003:

- Trẻ tăng khoảng 20g mỗi ngày cho đến khi được 32 tuần (tính theo tuần thai), tương đương khoảng 150-200g/ tuần.

- Trẻ tăng khoảng 25g mỗi ngày từ 33-36 tuần (tính theo tuần thai), tương đương khoảng 200-250g/ tuần.

- Trẻ tăng khoảng 30g mỗi ngày từ 37-40 tuần (tính theo tuần thai), tương đương khoảng 250-300g/ tuần.

6. Có thể cải thiện cân nặng của trẻ sinh non được không?

Có thể cải thiện cân năng của trẻ sinh non bằng những cách sau.

- Chăm sóc Kangaroo và da tiếp da: Mọi trẻ em đều được hưởng lợi từ phương pháp da tiếp da. Với trẻ sinh non, da tiếp da sẽ giúp cải thiện tốc độ tăng trưởng và phát triển não bộ của trẻ. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ sinh non được da tiếp da thường xuyên sẽ tăng cân nhanh và nhiều hơn những trẻ sinh non không được da tiếp da.

- Cải thiện lượng chất béo trong sữa mẹ: Cần biết rằng lượng chất béo trong sữa mẹ có nhiều ở sữa sau. Nếu bạn đang hút sữa thì sữa sau cùng của cữ hút sẽ có nhiều chất béo nhất. Nếu bé bú mẹ trực tiếp, có thể thực hiện động tác ép bầu vú để tăng tiết sữa nhiều chất béo.

Ép bầu vú là động tác dùng ngón cái đặt lên phần trên của bầu vú, các ngón tay nằm dưới bầu vú nhẹ nhàng “ép” (nặn) xuống khi bé đang bú. Cố gắng không để tay sát phần quầng thâm và núm vú vì sẽ làm gián đoạn khớp ngậm của bé. Thực hiện điều này khi bé ngậm vú đúng và sâu, cơ thể bé ở vị trí đúng (tai-vai-hông thẳng hàng). Động tác này giúp tạo áp lực lên các tuyến sữa giúp kích thích sữa ra nhiều hơn, đồng thời tạo điều kiện cho phản xạ xuống sữa được dễ dàng hơn.

Sữa mẹ có hàm lượng calo nhiều hơn vào buổi chiều tối, vì thế tăng cường cho bé bú trực tiếp hoặc tăng cữ hút vào lúc này.

Với sữa trữ đông, có thể hớt lấy lớp sữa vàng đặc bên trên, đây là phần sữa có nhiều đạm nhất. Công việc này thường thực hiện ở các ngân hàng sữa mẹ.

Nên cho trẻ sinh non ăn lượng nhỏ và ăn thường xuyên. (Courtney Keim)

7. Có nên bổ sung sữa công thức, sữa bò công nghiệp?

Thực tế sữa công thức, sữa bò công nghiệp có thể giúp trẻ sinh non tăng cân, nhưng nó lại mang theo nhiều tác hại đối với sức khoẻ của bé. Bởi vậy nó không được khuyến nghị.

Nếu người mẹ không đủ sữa cho bé, có thể xin sữa của các mẹ khác hoặc xin sữa tại ngân hàng sữa mẹ. Lưu ý tuân theo các nguyên tắc tiệt trùng sữa mẹ trước khi cho bé bú.

8. Trẻ sinh non sẽ bú bao nhiêu lần một ngày?

Trong tử cung em bé được cho ăn liên tục qua nhau thai. Trẻ sinh non có dạ dày rất nhỏ và nếu cho bé ăn quá nhiều trong một cữ, bé sẽ dễ bị trào ngược, tăng nguy cơ viêm phổi, làm chậm nhịp tim, ngưng thở, đau bụng và viêm ruột hoại tử sơ sinh (Bergman, 2010). Nên cho trẻ ăn lượng nhỏ và ăn thường xuyên. Trong cuốn "Hold Your Prem", tác giả khuyến nghị cho trẻ sinh non ăn lượng nhỏ cách mỗi 60-90 phút.

9. Việc bú mẹ có khiến trẻ mệt mỏi?

Chuyên viên y tế có thể nói với bạn rằng việc bạn cho bé bú sẽ khiến bé mệt mỏi, thậm chí căng thẳng. Tuy nhiên các nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ sinh non bú mẹ đỡ bị mệt hơn so với bú bình, ăn bằng cốc cũng vật. Hơn nữa, việc cho bé ăn sữa bằng cốc bón sữa có tác dụng tăng tỷ lệ nuôi con sữa mẹ thành công sau này.

Với trẻ sinh non được da tiếp da, không cần thiết sử dụng núm vú giả. (Ảnh: Trí thức trẻ)

10. Trẻ buồn ngủ khi bú mẹ thì có sao không?

Trẻ buồn ngủ khi bú mẹ không có nghĩa là việc bú mẹ khiến trẻ mệt mỏi. Trẻ buồn ngủ lúc này có thể do trẻ không nhận đủ sữa. Người mẹ lúc đó cần chú ý đến tư thế cho bé bú có đúng hay chưa, khớp ngậm của bé, sử dụng kỹ thuật ép vú để sữa tiết ra đủ cho bé, giúp bé tỉnh táo và không buồn ngủ.

11. Có nên sử dụng núm vú giả cho trẻ sinh non

Sử dụng núm vú giả có thể gây cản trở cho việc nuôi con sữa mẹ bởi nó ảnh hưởng đến khớp ngậm. Ngoài ra nó còn ảnh hưởng đến răng và có liên quan đến nguyên nhân gây nhiễm trùng tai. Với trẻ sinh non, có thể sử dụng núm vú giả để dỗ trẻ nín khóc. Cho trẻ ngậm vú giả khi trẻ đang được cho ăn bằng ống có tác dụng kích thích dây thần kinh phế vị, giúp trẻ tiêu hóa dễ dàng hơn (trong trường hợp trẻ không bú mẹ trực tiếp). Với trẻ sinh non được da tiếp da, không cần thiết sử dụng núm vú giả.

12. Tại sao mẹ sinh con thiếu tháng không có nhiều sữa?

Mẹ sinh con thiếu tháng thường ít sữa do nguyên nhân chính là con không bú mẹ trực tiếp. Ngoài ra, có một số nguyên nhân khác như:

- Dùng corticosteroid thường xuyên trong quá trình chuyển dạ sớm có thể là nguyên nhân gây ít sữa.

- Do sinh non, người mẹ bị căng thẳng nhiều hơn, khiến cơ thể tăng sản xuất hormone gây stress.

- Bầu sữa chưa phát triển đầy đủ do thời gian mang thai ngắn hơn hoặc do nhau thai không hoạt động tốt.

13. Làm thế nào để có nhiều sữa hơn?

- Dùng tay vắt sữa trong một giờ đầu sau sinh và sau đó vắt sữa bằng tay hoặc bằng máy ít nhất 2 tiếng một lần trong ngày và một lần vào ban đêm. Mỗi ngày vắt được khoảng 750-1000ml trong khoảng 7-10 ngày sau sinh sẽ đảm bảo đủ sữa cho bé trong những tuần tiếp theo. Nếu mẹ sinh đôi, cần vắt được gấp đôi lượng sữa trên.

- Thực hành da tiếp da sớm với con và thực hành chăm sóc Kangaroo.

- Hỏi tư vấn bác sĩ về các sản phẩm lợi sữa khác.

- Khuyến khích con ngậm vú sau khi đã hút cạn sữa, trong trường hợp con chưa thể bú sữa từ vú mẹ.